Brúarsmiður eða farartálmi

Hundadagar

Einar Már Guðmundsson

Útgefandi: Mál og menning



Hundadagar er frekar óvenjuleg söguleg skáldsaga. Sagan segir frá ævi og persónu Jörundar hundadagakonungs, auk nokkurra annarra nafngreindra manna og kvenna, og eru þar fyrirferðarmestir Jón Steingrímsson eldklerkur og Finnur Magnússon prófessor. Þessar persónur eru settar í, oft á tíðum, frumlegt samhengi við atburði sögunnar bæði fyrr og nú.

Frásagnaraðferð höfundar er þannig að meðvitað er sköpuð ákveðin fjarlægð á milli lesenda og persóna sögunnar. Sögu Jörundar og annarra persóna er miðlað í gegnum sögumann. Sá segir frá í fyrstu persónu, er greinilega samtímamaður okkar og svo fyrirferðarmikill að hann stendur eins og farartálmi eða brú á milli heimanna tveggja. Heim fortíðarinnar og heim Íslendinga dagsins í dag.

Sögumaður dregur upp samsvaranir á milli ýmissa atburða á sögutímanum og í nútímanum og brúar á þann hátt bilið á milli söguefnisins og lesenda. Þannig er bókin líka í vissum skilningi túlkun á samtíma okkar. En til þess að brúin sé traust þarf lesandi að samþykkja sýn sögumanns bæði á sögupersónurnar og atburðina sem tengjast þeim og samtímann. Þeir þurfa að gangast inn á forsendur hans og kaupa tengingar hans – ef þeir gera það ekki er hætt við að sögumaður verði að farartálma á leiðinni á milli lesanda og sögu. Sögumaður er því í raun aðalper­sóna bókarinnar en ekki Jörundur eða aðrar persónur þó að ævi þeirra og örlögum sé lýst. Það er sýn sögumanns á menn og atburði og þær tengingar sem hann skapar á milli þeirra sem skipta höfuðmáli.

Stíllinn einkennist af þessari stöðu sögumanns sem milliliðs. Tungumálið er nútímalegt og engin tilraun gerð til að hafa það í samræmi við þann tíma sem verið er að lýsa. Sögumaður metur atburði fortíðar á forsendum nútímans og gerir það með orðfæri hans: „Hjá séra Jóni var hörkudjobb að vera prestur. Hann rann ekki af hólmi einsog kollegar hans heldur var meðal fólksins þegar það þurfti á honum að halda, og hann var bæði læknir og félagsmálastofnun.“ (43) Sögumaður vitnar líka í ýmiss konar samtímaheimildir og aðrar bækur um efnið og leggur mat á þær, samþykkir eða hafnar sýn þeirra á menn og málefni.

Þeir sögulegu atburðir sem lýst er í bókinni eru ævintýralegir og áhugaverðir. Mikil frásagnargleði einkennir framsetningu sögumanns en hann flakkar fram og til baka í tíma og fer stundum í alls konar útúrdúra. Þó þessir útúrdúrar séu stundum skemmtilegir, gerir þetta það að verkum að sögumaður endurtekur sig full mikið og oft eru tengingar og viðlíkingar milli manna og atburða ansi langsóttar.

Frásagnaraðferð bókarinnar hefur svo mikil áhrif á söguna og upplifun lesanda að hún er líklega úrslitaatriðið í því hvort lesenda líkar bókin eða ekki. Ef hann samþykkir aðferðina og sögumanninn þá er sagan um Jörund og samferðamenn hans skemmtileg lesning, en ef ekki og lesandi nálgast hana eins og um hefðbundna sögulega skáldsögu sé að ræða þá er hætt við að hann verði fyrir vonbrigðum.

Niðurstaða: Ævintýralegt efni og mikil frásagnargleði en frásagnar­aðferðin gæti valdið því að lesendur ættu erfitt með að tengjast hinum sögulegu persónum.