Segja mikilvægast að stöðva prestinn

Það voru gríðarleg vonbrigði og erfið lífsreynsla að úrskurðarnefnd þjóðkirkjunnar tryði ekki sögum okkar,“ segir Elín Sigrún Jónsdóttir, framkvæmdastjóri Útfararstofu kirkjugarðanna, ein þeirra fimm kvenna sem kærðu áreitni sr. Ólafs Jóhannssonar, sóknarprests í Grensáskirkju, til úrskurðarnefndar þjóðkirkjunnar á haustdögum.

Allar konurnar fimm eru tengdar kirkjunni með einum eða öðrum hætti. Anna Sigríður Helgadóttir er söngkona og fyrrverandi tónlistarstjóri Fríkirkjunnar í Reykjavík, Guðbjörg Ingólfsdóttir er starfsmaður Kirkjuhússins, sr. Guðný Hallgrímsdóttir er prestur fatlaðra með starfsstöð í Grensáskirkju, sóknarkirkju sr. Ólafs, og Rósa Kristjánsdóttir er djákni sem starfar sem deildarstjóri sálgæslu presta og djákna á Landspítala. Þær sökuðu sr. Ólaf um að hafa brotið gegn þeim.

„Að okkar mati er mikilvægt að stöðva þessa hegðun sr. Ólafs. Nú höfum við gefið kirkjunni sögu okkar. Það skiptir okkur máli að hafa skilað skömminni frá okkur,“ segir Elín Sigrún.

Í lagi að brjóta einu sinni af sér?

Mál kvennanna voru skoðuð af úrskurðarnefnd þjóðkirkjunnar sem fimm mismunandi mál. Þeim var ekki steypt saman í eitt líkt og hefur tíðkast í dómsmálum.

„Sögurnar okkar eru mjög líkar og sýna að hann hefur beitt okkur sams konar áreitni. Samt eru sögurnar teknar til skoðunar líkt og gerendurnir hafi verið fimm talsins en ekki einn gerandi. Allur vafi er túlkaður honum í hag,“ segir Guðbjörg.

Í einu málanna er um að ræða ítrekuð brot á yfir fimmtán ára tímabili. Í öðru varði háttsemi hans í um hálft ár. Í þessum tveimur málum var sr. Ólafur fundinn sekur um siðferðisbrot í skilningi þjóðkirkjulaga. Í hinum þremur málunum var um að ræða einstakt tilvik.

„Það virðist hafa verið þannig að ef brotið er einu sinni á konu þá sé það í lagi en ef brotin eru ítrekuð þá sé það ámælisvert. Að okkar mati sendir það ekki góð skilaboð að það sé í lagi að brjóta einu sinni af sér gagnvart hverri konu,“ segir Guðbjörg.

Sr. Guðný tekur í sama streng. „Ég er aðallega sorgmædd og skil ekki hvernig fólk getur hagað sér. Okkur þykir vænt um kirkjuna okkar og við viljum að svona hegðun sé ekki liðin innan hennar.“

Sr. Ólafur var kjörinn formaður Prestafélags Íslands 29. apríl árið 2004 og gegndi þeirri stöðu í nokkur ár. Úrskurðarnefndin komst að þeirri niðurstöðu að hann hefði gerst brotlegur meðan hann sat í því embætti og sýnt af sér háttsemi sem er brot á siðareglum félagsins.

Konur hafa sakað hann um að fara langt út fyrir velsæmismörk í samskiptum um langt árabil. Fagráð kirkjunnar um meðferð kynferðisbrota ræddi við hann árið 2010 og var hann skikkaður í sálfræðimeðferð á þeim tíma. Aftur var hann svo skikkaður í sálfræðimeðferð síðastliðið sumar.

Úrskurðurinn var áfall

„Ég finn ekki fyrir létti því máli mínu er ekki enn lokið. Ég hefði ekki trúað því í upphafi hvað þetta yrði erfið vegferð,“ segir sr. Guðný og hinar konurnar taka allar undir. Nýliðinn vetur hafi reynst þeim erfiður. Þær hafi allar fundið fyrir depurð og þyngslum.

Elín Sigrún segist hafa hugsað um það hvort það væri ekki tilgangslaust að hvetja aðrar konur til að leita réttar síns. „Það var mér áfall að úrskurðarnefnd tryði ekki sögunni minni og þá hugsaði ég hvort ég myndi hvetja aðrar konur til að gera hið sama. Á þeim tíma sá ég engan tilgang með þessari vegferð,“ segir hún.

Hún skipti fljótt um skoðun eftir að úrskurðir málanna fimm voru gerðir opinberir. Það sé mikilvægt að þegja ekki og segja sögu sína.

„Ég efaðist aldrei á meðan málið var til skoðunar um að það hefði verið rétt að segja sögu mína. Það var mikil reynsla fólgin í því að lesa þessar sögur sem ég hafði heyrt hvíslað í gegnum síma eða bak við lokaðar dyr þegar þær voru gerðar opinberar. Sumar okkar hafa burðast með sögu sína lengi. Mikilvægast er að skila skömminni og það höfum við svo sannarlega gert,“ segir Elín og segir enga þolendur eiga að þurfa að bera slíkar byrðar.

Kvenprestar upplifað markaleysi

„Þetta hefur verið lærdómsríkt ferli og gott að finna fyrir stuðningi úr margvíslegum áttum,“ segir Rósa og sr. Guðný bætir við að það sé eins og að skjaldborg hafi verið slegið um konurnar fimm. Þær hafi fengið mikinn stuðning innan sem utan kirkjunnar í gegnum allt ferlið.

„Einnig verður að halda því til haga að það eru fleiri kvenprestar sem hafa upplifað markaleysi af hálfu sr. Ólafs og því má segja að ég stígi fram einnig í þeirra nafni. Kvenprestar landsins hafa veitt okkur mikinn stuðning og það er alveg óendanlega dýrmætt,“ segir sr. Guðný.

Nýverið ákvað sr. Ólafur að áfrýja málunum tveimur þar sem hann er sakaður um siðferðisbrot. „Það er alveg ljóst með þessum áfrýjunum að hann sér ekkert athugavert við þá hegðun sem hann hefur gerst sekur um. Það er eiginlega með ólíkindum,“ segir Anna Sigríður. „Þetta er ekki eitt einangrað tilvik heldur hegðun sem hefur varað í langan tíma. Og að sjá ekkert athugavert við hegðun sína sem svo margir lýsa sem áreitni finnst mér vera til marks um að hann iðrist ekki gjörða sinna og geri sér ekki grein fyrir því að hann hafi gert neitt rangt,“ bætir hún við.

Vafinn allur með sr. Ólafi

Það er sársaukafull reynsla að verða fyrir ofbeldi og það er ekki sársaukalaus vegferð að kæra þann sem hefur valdið manni þessum sársauka. Það eru í flestum tilvikum þungbær skref fyrir brotaþola að rifja upp málin, segja frá þeim í heyranda hljóði og koma þeim frá sér til annarra sem vinna úr sögunum. Sögur kvennanna fimm eru með þeim hætti að þær lýsa sömu háttseminni.

Lögmaður sr. Ólafs hefur ýjað að því að um samantekin ráð kvennanna hafi verið að ræða þar sem þær hafi samhæft vitnisburði sína. Konurnar benda á hinn bóginn á að þær hafi svo sannarlega ekki gert það heldur séu sögurnar til vitnis um að gerandinn sé einn og hinn sami í öllum málunum.

Guðbjörg segir allan vafa vera sakborningi í hag í þessum málum. „Það er eins og um fimm ólíka gerendur sé að ræða en ekki einn mann. Ef við lesum sögurnar okkar saman sem eina heild sjáum við sömu samskiptin og sama háttalagið. Það er það sem okkur þykir leiðinlegt, að okkur er ekki trúað.“

Kirkjan sé örugg

Tilgangur kvennanna með að kæra til úrskurðarnefndarinnar var að stöðva þessa háttsemi. Bæði gagnvart þeim fimm en einnig þeim konum sem hann kynni að brjóta á með sama hætti í framtíðinni. Var þeim því, að þeirra mati, skylt að tilkynna háttsemi hans til yfirmanns hans, biskups Íslands

„Kirkjan á að vera öruggur staður fyrir alla þar sem allir fá skjól. Á okkur var brotið og því var eina leiðin að kæra það ofbeldi til þess að stuðla að því að kirkjan verði það sem hún á að vera. Kirkjan á að vera kærleiksríkur vettvangur sem líður ekki óréttlæti,“ segir Anna Sigríður. „Við erum stoltar af því að hafa sagt frá þessu þótt það hafi verið erfitt á köflum og gríðarlega lærdómsríkt.“

Söfnuðir læri af málinu

Mál tveggja kvennanna, sr. Guðnýjar og Guðbjargar, er nú til meðferðar áfrýjunarnefndar þjóðkirkjunnar. Málum Elínar Sigrúnar, Önnu Sigríðar og Rósu er lokið. Eftir að áfrýjunarnefndin kemst að niðurstöðu mun biskup þurfa að taka ákvörðun um framtíð sr. Ólafs í starfi sem sóknarprestur í Grensáskirkju.

Sr. Guðný er eina konan í hópnum sem er með starfsaðstöðu í kirkjunni þar sem sr. Ólafur er sóknarprestur. Hún segir andann í kirkjunni vera mjög góðan í dag og að sr. María Ágústsdóttir, settur sóknarprestur í stað sr. Ólafs, hafi unnið stórvirki við að laga andrúmsloftið. „Það er gaman að mæta til vinnu og starfsandinn er mjög góður,“ segir sr. Guðný.

Ef til þess kemur að sr. Ólafur mæti aftur til vinnu í Grensáskirkju eftir þetta langa leyfi, hvernig sér sr. Guðný fyrir sér að það geti gengið upp? ,,Ég held að tíminn verði að leiða það í ljós hvernig þetta allt mun fara. Hins vegar bið ég þess og vona að söfnuðir þjóðkirkjunnar, hvort sem það er söfnuður Grensáskirkju eða einhver annar, læri af þessu ömurlega máli og hafi kjark og þor til að takast á við erfið og óþægileg mál. Þögnin er verst, það höfum við lært.“