Bandarískur ferðamaður lést og kona hans slasaðist þegar ís hrundi ofan á þau úr gili í Breiðamerkurjökli á sunnudag. Fólkið var í skipulagðri ferð á vegum ferðaþjónustufyrirtækisins Ice Pic Journeys.
Björgunarsveitarfólk leitaði að tveimur til viðbótar í ísnum fram á miðjan dag í gær þar til að í ljós kom að fyrirtækið veitti lögreglu rangar upplýsingar um hversu margir hefðu verið í hópnum. Enginn annar reyndist hafa lent undir íshruninu.
Nokkur fjöldi ferðaþjónustufyrirtækja hefur selt íshellaferðir að sumri til, bæði í Breiðamerkurjökli og Kötlujökli. Önnur selja slíkar ferðir hins vegar aðeins á haustin og fram á vor.
Áhættan í lágmarki á sex mánaða tímabili
Ekki var gert ráð fyrir að fyrirtæki færu með ferðafólk í íshella að sumri til í skýrslu um aðferðir við mat á áhættu við slíkar ferðir sem Raunvísindastofnun Háskóla Íslands vann fyrir Vatnajökulsþjóðgarð árið 2017. Í því kemur fram að hellarnir myndist í leysingum á sumrin og að ekki sé hægt að fara inn í þá fyrr en vatnsrennsli detti niður síðla hausts.
Mjög breytilegt er hvenær leysingatímabilinu lýkur og hvenær það hefst aftur. Tímabilið þar sem leysing er lítil og áhætta við íshellaferðir er í lágmarki getur verið allt að átta til níu mánuðir en algengast er að það standi yfir í sex mánuði, frá byrjun nóvember til loka apríl. Þegar vetur eru mjög hlýir getur tímabilið farið niður í allt að fjóra mánuði.
Jafnvel hætta á flóðum eða krapaflóðum
Íshellar eru sagðir í eðli sínu óstöðugir og síbreytilegir í skýrslunni. Jafnvel á veturna sé hætta á hruni úr ísþakinu, vatnsrennsli eftir þeim geti valdið hættu eða gert þá ófæra og brunnar og sprungur ofan á þeim sem fyllast af snjó og krapa geta einnig valdið stórhættu.
Ekki var heldur sagt hægt að útiloka að vatn kæmi skyndilega niður íshella í flóði eftir að hafa safnast fyrir í smálón á jöklinum.
Þá var nefnd hætta á krapaflóðum úr brunnum sem myndast á yfirborði jökuls yfir íshelli.
„Þau geta verið mjög hættuleg fyrir fólk ef það er á botni hellisins nærri slíkum brunni,“ sagði í skýrslunni.
Sumarferðir ekki byrjaðar þegar skýrslan var gerð
Jón Gauti Jónsson, fjallaleiðsögumaður í Félagi íslenskra fjallaleiðsögumanna og einn höfunda skýrslunnar, segir að þegar skýrslan var unnin hafi menn ekki verið byrjaðir að fara í sumarferðir í íshella. Þar sem skýrsluhöfundar hafi einbeitt sér að raunverulegum íshellum sem myndast á sumrin og opnast eftir leysingu séu gríðarleg áhrif sumarsólarljóss á jökulísinn ekki rakin í skýrslunni.
Styrkur sólarljóssins þegar sólin er hæst á lofti veldur heimiklu niðurbroti á jökulísnum og segir Jón Gauti þá erfitt að meta gæði íssins. Áhrif sólar nái allt að fimmtíu sentímetra inn í ísinn sem morknar og verður ótraustur.
„Á sumrin er maður ofsalega skeptískur á allan ís sem þú getur ekki metið. Þú sérð ekkert blámann í honum, þú sérð bara hröngl,“ segir Jón Gauti.
Leiðsögumenn hafa færni til að meta aðstæður
Hann telur ekki hægt að segja afdráttarlaust að ekki ætti að fara í slíkar ferðir á sumrin enda hafi jöklaferðir tíðkast yfir sumarmánuðina. Þá hafi fundist staðir þar sem hægt sé að fara inn í skúta sem lifa af vorleysingu.
„Það er að undangengnu mjög ítarlegu mati. Það fer eftir styrkleika ísmyndunarinnar hvernig þú metur það sem jöklaleiðsögumaður. Þeir hafa færni til þess að meta þetta.“
Það sé í höndum vanra og þjálfaðra jöklaleiðsögumanna að meta aðstæðurnar hverju sinni og taka ákvörðun út frá þeim.
„Vanur leiðsögumaður með bein í nefinu segir hingað og ekki lengra. Ég vil ekki fara með hópinn minn inn á þetta svæði,“ segir Jón Gauti um það þegar aðstæður eru ekki öruggar.
