Að virða niðurstöður rammaáætlunar Björt Ólafsdóttir skrifar 1. apríl 2017 07:00 Dýrmætustu eigur okkar Íslendinga eru náttúruauðlindirnar sem landið og hafið láta okkur svo ríkulega í té. Til þess að geta nýtt þær á sjálfbæran hátt, með umhverfis- og náttúruvernd í forgrunni, þurfum við að hafa sem ítarlegasta þekkingu á umfangi þeirra, ástandi og verndargildi. Stofnmælingar Hafrannsóknastofnunar á nytjafiskistofnum sem mynda grunn að fiskveiðistjórnunarkerfi okkar er dæmi um stjórnun á nýtingu náttúruauðlinda sem byggir á hlutlausu og faglegu mati sérfræðinga. Rammaáætlun er dæmi um annað slíkt kerfi. Upphaf rammaáætlunar Fram til ársins 1999 var nýting orkuauðlinda landsins með þeim hætti að orkufyrirtækin völdu hvaða svæði þau töldu hagkvæmast að virkja og fóru í framkvæmdir samkvæmt því. Lög um náttúruvernd, sem voru samþykkt árið 1971, settu orkufyrirtækjunum reyndar ramma um að þau þyrftu að vera í skipulegu samstarfi með þáverandi Náttúruverndarráði varðandi fyrirhugaðar virkjunarframkvæmdir. Krafa um heildarsýn yfir vernd og nýtingu orkuauðlindanna varð hins vegar æ háværari og árið 1997 ákváðu stjórnvöld að ráðast í gerð rammaáætlunar um nýtingu vatnsafls og jarðvarma. Áætlunin var hugsuð sem langtíma verkfæri og átti sérstaklega að fjalla um verndargildi einstakra vatnasvæða. Fyrsti áfangi verkefnisins stóð frá 1999-2003 og annar áfangi frá 2004-2011. Þriðja áfanga rammaáætlunar er nýlokið. Hvernig virkar rammaáætlun? Gerð rammaáætlunar er stýrt af verkefnisstjórn, skipaðri af stjórnvöldum. Samkvæmt lögum um rammaáætlun ber verkefnisstjórn að viðhafa tvö samráðsferli vegna vinnu við tillögur sínar að flokkun virkjunarkosta. Þannig gefst öllum, sem það vilja, kostur á að koma sínum áherslum að sem tryggir að matsferlið byggist á víðtæku samráði. Faghópar fjalla síðan sérstaklega um afmarkaða þætti matsferlisins og nota staðlaðar aðferðir til að meta fyrirliggjandi virkjunarkosti á sambærilegan hátt. Tillögur verkefnisstjórnar hverju sinni, að endanlegri flokkun fyrirliggjandi virkjanahugmynda í verndun, nýtingu eða bið, byggja því á mjög umfangsmikilli og samhæfðri greiningarvinnu. Í vikunni ritaði Magnús Guðmundsson ritstjórnargrein í Fréttablaðið og hvatti mig til að útskýra hví ég legg fram tillögu til Alþingis þar sem Skrokkalda er flokkuð í nýtingarflokk. Það er mér ljúft og skylt að gera. Lögum samkvæmt ber mér, sem umhverfis- og auðlindaráðherra, að leggja fram þingsályktunartillögu um vernd og orkunýtingu landssvæða, byggða á niðurstöðum verkefnisstjórnar. Samkvæmt lögum hef ég val um að leggja tillögur verkefnisstjórnar fram óbreyttar eða breyta þeirri flokkun virkjunarkosta sem verkefnisstjórnin leggur til áður en ég legg útkomuna fyrir Alþingi. Breyta á hvaða forsendum? Verandi stjórnmálamaður væru mér kannski hæg heimatökin að setja sjálfa mig og mínar skoðanir ofar öllum öðrum. Ofar málamiðluninni milli mismunandi sjónarmiða sem tillögur verkefnastjórnar hafa leitt fram. Það væri hins vegar röng nálgun. Það myndi eyðileggja Rammaáætlun sem verkfæri til að sætta sjónarmið og til að vernda náttúruna. Við getum verið ósammála tillögu verkefnisstjórnar um flokkun fyrirliggjandi virkjunarkosta. Ég minni hins vegar á að þetta er fagleg nálgun svo ef ég tæki mér það vald að handstýra útkomunni er grunnur hlutleysis og fagmennsku brostinn. Ég, eins og eflaust margir aðrir, er ekki fullkomlega sátt við þær tillögur sem verkefnisstjórnin lagði fram, og ég tek undir áhyggjur umhverfisverndarsamtaka af hugmynd um virkjun við Skrokköldu. Ég kaus engu að síður að virða þetta ferli og treysta því til fullnustu. Við megum heldur ekki gleyma að niðurstöður rammaáætlunar eru aðeins frummat fyrirliggjandi virkjunarkosta. Það er því ekki víst að öll þau svæði sem nú þegar eru flokkuð í nýtingu komist í gegnum mat á umhverfisáhrifum. Hins vegar eru þau svæði sem hafa verið samþykkt í vernd tæk til friðlýsingar gagnvart orkuvinnslu. Ég ætla því að setja aukinn kraft í friðlýsingar á næstunni. Tillögur fyrirliggjandi rammaáætlunar munu ekki hafa áhrif á áform mín og ríkisstjórnarinnar um gerð heildstæðrar verndaráætlunar fyrir miðhálendið. Ég hef talað fyrir því að miðhálendisþjóðgarður verði að veruleika og mun leggja mitt lóð á vogarskálarnar til að svo verði. Forsendur sjálfbærrar auðlindanýtingar Þau sem halda um stjórntaumana hverju sinni verða að tileinka sér fagleg vinnubrögð þegar kemur að stórum stefnumarkandi ákvörðunum sem hafa áhrif langt inn í framtíðina. Við viljum að ákvarðanirnar byggist á bestu fáanlegri faglegri þekkingu og eigum því að marka undirbúningsferli ákvarðanatöku skýran ramma til að tryggja hlutleysi útkomunnar. Það tók okkur marga áratugi að byggja upp fiskveiðistjórnunarkerfi sem segir til um hversu mikið megi veiða af hverri nytjafisktegund á tilteknu tímabili. Það tók okkur reyndar líka mörg ár að ná sátt um að miða aflamarkið við þær magntölur sem fagaðilar Hafrannsóknastofnunar mæltu með. Við sáum samt á endanum að til lengri tíma litið væri farsælla að hlusta og fylgja ráðum byggðum á hlutlausu og fræðilegu mati á stofnstærðum ? og veiðar og viðkoma nytjastofna okkar virðast í dag vera í ágætu jafnvægi. Það sama gildir um rammaáætlun og niðurstöður hennar. Við eigum að virða ferlið og niðurstöður þess. Ef það er ekki gert er mikil hætta á því að allt fari aftur undir. Það væri ekki í þágu verndar víðerna eða náttúru- og menningarminja Íslands. Að mínu mati eigum við hins vegar að hinkra við og spyrja okkur í hvað við eigum að nota orku sem enn hefur ekki verið virkjuð. Þó að svæði séu komin í nýtingarflokk þýðir það ekki að rjúka eigi til og nota orkuna sem þar er í boði. Kannanir sýna að meirihluti landsmanna vill ekki nýta orku í frekari stóriðjuuppbyggingu. Svo ef við horfum fram hjá henni þá liggur ekkert á að virkja meira. Það liggur hins vegar á að vernda meira. Í fyrirliggjandi tillögu er lagt til að vernda fjölmörg ný svæði, til að mynda þrjú afskaplega falleg og umfangsmikil vatnasvið sem ná langt inn á hálendi bæði á sunnan- og norðanverðu landinu. Þau eru Héraðsvötn, Skjálfandafljót og Skaftá. Vernd þessara vatnasviða mun hafa gríðarlegt vægi fyrir áframhaldandi vinnu við vernd miðhálendisins, eins og bent hefur verið á af íslenskum umhverfisverndarsamtökum. Það er mín von að Alþingi samþykki rammaáætlun óbreytta og styðji þannig við þá góðu vinnu sem unnin hefur verið af þeim sem að verkefninu koma. Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Björt Ólafsdóttir Mest lesið Hlíðarendi – hverfið mitt Freyr Snorrason Skoðun Lukka Sjálfstæðisflokksins Inga María Hlíðar Thorsteinson Skoðun Jens er rétti maðurinn í brúna! Anton Berg Sævarsson Skoðun Má skera börn? Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Stuðningur fyrir börn í vanda getur verið lífsbjörg Stefán Guðbrandsson Skoðun Hver er betri sem formaður Sjálfstæðisflokksins? Þórir Garðarsson Skoðun Strandveiðar – nýliðun hægri vinstri Steindór Ingi Kjellberg Skoðun Alþjóðaflugvöllurinn á Akureyri: Hvar er Icelandair? Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Reykurinn sást löngu fyrir brunann! Davíð Bergmann Skoðun Framtíð löggæslu fínpússuð í tilraunastofunni Gaza Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Raddir, kyn og kassar Linda Björk Markúsardóttir skrifar Skoðun Færni á vinnumarkaði – ný námsleið fyrir fólk með þroskahömlun Helga Gísladóttir skrifar Skoðun Framtíðarfyrirkomulag biðlauna formanns VR Ólafur Reimar Gunnarsson skrifar Skoðun Sannanir í dómsmáli? Rithandarrannsóknir, fyrri grein Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Rödd friðar á móti sterkum her Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Leiðtogi nýrra tíma Auður Kjartansdóttir,Bjarnveig Guðbrandsdóttir,Brynhildur Einarsdóttir,Guðrún Ingadóttir,G. Sirrý Ágústsdóttir,Hafdís Gunnarsdóttir,Jónas Kári Eiríksson,Júlíus Guðni Antonsson,Ragnhildur Eva Jónsdóttir,Róbert Smári Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðaflugvöllurinn á Akureyri: Hvar er Icelandair? Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Tollflokkun rifins osts: Rangfærslur og staðreyndir Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Framtíð löggæslu fínpússuð í tilraunastofunni Gaza Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Wybory/Election/Kosningar Mateusz Gabríel K. Róbertsson skrifar Skoðun Hver er betri sem formaður Sjálfstæðisflokksins? Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Hlíðarendi – hverfið mitt Freyr Snorrason skrifar Skoðun Rétturinn til að hafa réttindi Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Chamberlain eða Churchill leiðin? Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Magnús Karl sem næsta rektor Háskóla Íslands Sólveig Ásta Sigurðardóttir,Stefanía Benónísdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisyfirvöld með í samtali um hugvíkkandi meðferðir Sara María Júlíudóttir skrifar Skoðun Flug er almenningsssamgöngur Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Barátta fyrir mannréttindum aldrei verið mikilvægari Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Löggjafinn brýtur á skólabörnum (grein 1) Valdís Ingibjörg Jónsdóttir skrifar Skoðun Strandveiðar – nýliðun hægri vinstri Steindór Ingi Kjellberg skrifar Skoðun Reykurinn sást löngu fyrir brunann! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Angist og krabbamein Auður E. Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Jens er rétti maðurinn í brúna! Anton Berg Sævarsson skrifar Skoðun Stuðningur fyrir börn í vanda getur verið lífsbjörg Stefán Guðbrandsson skrifar Skoðun Lukka Sjálfstæðisflokksins Inga María Hlíðar Thorsteinson skrifar Skoðun Silja Bára, öruggur og faglegur leiðtogi fyrir Háskóla Íslands Margrét Gíslínudóttir skrifar Skoðun Má skera börn? Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Aðför að menntakerfinu Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Er íslenska þjóðin að eldast? Þorsteinn Þorsteinsson skrifar Skoðun Áslaug Arna er framtíðin og sóknarfærið er ungt fólk Sybil Gréta Kristinsdóttir skrifar Sjá meira
Dýrmætustu eigur okkar Íslendinga eru náttúruauðlindirnar sem landið og hafið láta okkur svo ríkulega í té. Til þess að geta nýtt þær á sjálfbæran hátt, með umhverfis- og náttúruvernd í forgrunni, þurfum við að hafa sem ítarlegasta þekkingu á umfangi þeirra, ástandi og verndargildi. Stofnmælingar Hafrannsóknastofnunar á nytjafiskistofnum sem mynda grunn að fiskveiðistjórnunarkerfi okkar er dæmi um stjórnun á nýtingu náttúruauðlinda sem byggir á hlutlausu og faglegu mati sérfræðinga. Rammaáætlun er dæmi um annað slíkt kerfi. Upphaf rammaáætlunar Fram til ársins 1999 var nýting orkuauðlinda landsins með þeim hætti að orkufyrirtækin völdu hvaða svæði þau töldu hagkvæmast að virkja og fóru í framkvæmdir samkvæmt því. Lög um náttúruvernd, sem voru samþykkt árið 1971, settu orkufyrirtækjunum reyndar ramma um að þau þyrftu að vera í skipulegu samstarfi með þáverandi Náttúruverndarráði varðandi fyrirhugaðar virkjunarframkvæmdir. Krafa um heildarsýn yfir vernd og nýtingu orkuauðlindanna varð hins vegar æ háværari og árið 1997 ákváðu stjórnvöld að ráðast í gerð rammaáætlunar um nýtingu vatnsafls og jarðvarma. Áætlunin var hugsuð sem langtíma verkfæri og átti sérstaklega að fjalla um verndargildi einstakra vatnasvæða. Fyrsti áfangi verkefnisins stóð frá 1999-2003 og annar áfangi frá 2004-2011. Þriðja áfanga rammaáætlunar er nýlokið. Hvernig virkar rammaáætlun? Gerð rammaáætlunar er stýrt af verkefnisstjórn, skipaðri af stjórnvöldum. Samkvæmt lögum um rammaáætlun ber verkefnisstjórn að viðhafa tvö samráðsferli vegna vinnu við tillögur sínar að flokkun virkjunarkosta. Þannig gefst öllum, sem það vilja, kostur á að koma sínum áherslum að sem tryggir að matsferlið byggist á víðtæku samráði. Faghópar fjalla síðan sérstaklega um afmarkaða þætti matsferlisins og nota staðlaðar aðferðir til að meta fyrirliggjandi virkjunarkosti á sambærilegan hátt. Tillögur verkefnisstjórnar hverju sinni, að endanlegri flokkun fyrirliggjandi virkjanahugmynda í verndun, nýtingu eða bið, byggja því á mjög umfangsmikilli og samhæfðri greiningarvinnu. Í vikunni ritaði Magnús Guðmundsson ritstjórnargrein í Fréttablaðið og hvatti mig til að útskýra hví ég legg fram tillögu til Alþingis þar sem Skrokkalda er flokkuð í nýtingarflokk. Það er mér ljúft og skylt að gera. Lögum samkvæmt ber mér, sem umhverfis- og auðlindaráðherra, að leggja fram þingsályktunartillögu um vernd og orkunýtingu landssvæða, byggða á niðurstöðum verkefnisstjórnar. Samkvæmt lögum hef ég val um að leggja tillögur verkefnisstjórnar fram óbreyttar eða breyta þeirri flokkun virkjunarkosta sem verkefnisstjórnin leggur til áður en ég legg útkomuna fyrir Alþingi. Breyta á hvaða forsendum? Verandi stjórnmálamaður væru mér kannski hæg heimatökin að setja sjálfa mig og mínar skoðanir ofar öllum öðrum. Ofar málamiðluninni milli mismunandi sjónarmiða sem tillögur verkefnastjórnar hafa leitt fram. Það væri hins vegar röng nálgun. Það myndi eyðileggja Rammaáætlun sem verkfæri til að sætta sjónarmið og til að vernda náttúruna. Við getum verið ósammála tillögu verkefnisstjórnar um flokkun fyrirliggjandi virkjunarkosta. Ég minni hins vegar á að þetta er fagleg nálgun svo ef ég tæki mér það vald að handstýra útkomunni er grunnur hlutleysis og fagmennsku brostinn. Ég, eins og eflaust margir aðrir, er ekki fullkomlega sátt við þær tillögur sem verkefnisstjórnin lagði fram, og ég tek undir áhyggjur umhverfisverndarsamtaka af hugmynd um virkjun við Skrokköldu. Ég kaus engu að síður að virða þetta ferli og treysta því til fullnustu. Við megum heldur ekki gleyma að niðurstöður rammaáætlunar eru aðeins frummat fyrirliggjandi virkjunarkosta. Það er því ekki víst að öll þau svæði sem nú þegar eru flokkuð í nýtingu komist í gegnum mat á umhverfisáhrifum. Hins vegar eru þau svæði sem hafa verið samþykkt í vernd tæk til friðlýsingar gagnvart orkuvinnslu. Ég ætla því að setja aukinn kraft í friðlýsingar á næstunni. Tillögur fyrirliggjandi rammaáætlunar munu ekki hafa áhrif á áform mín og ríkisstjórnarinnar um gerð heildstæðrar verndaráætlunar fyrir miðhálendið. Ég hef talað fyrir því að miðhálendisþjóðgarður verði að veruleika og mun leggja mitt lóð á vogarskálarnar til að svo verði. Forsendur sjálfbærrar auðlindanýtingar Þau sem halda um stjórntaumana hverju sinni verða að tileinka sér fagleg vinnubrögð þegar kemur að stórum stefnumarkandi ákvörðunum sem hafa áhrif langt inn í framtíðina. Við viljum að ákvarðanirnar byggist á bestu fáanlegri faglegri þekkingu og eigum því að marka undirbúningsferli ákvarðanatöku skýran ramma til að tryggja hlutleysi útkomunnar. Það tók okkur marga áratugi að byggja upp fiskveiðistjórnunarkerfi sem segir til um hversu mikið megi veiða af hverri nytjafisktegund á tilteknu tímabili. Það tók okkur reyndar líka mörg ár að ná sátt um að miða aflamarkið við þær magntölur sem fagaðilar Hafrannsóknastofnunar mæltu með. Við sáum samt á endanum að til lengri tíma litið væri farsælla að hlusta og fylgja ráðum byggðum á hlutlausu og fræðilegu mati á stofnstærðum ? og veiðar og viðkoma nytjastofna okkar virðast í dag vera í ágætu jafnvægi. Það sama gildir um rammaáætlun og niðurstöður hennar. Við eigum að virða ferlið og niðurstöður þess. Ef það er ekki gert er mikil hætta á því að allt fari aftur undir. Það væri ekki í þágu verndar víðerna eða náttúru- og menningarminja Íslands. Að mínu mati eigum við hins vegar að hinkra við og spyrja okkur í hvað við eigum að nota orku sem enn hefur ekki verið virkjuð. Þó að svæði séu komin í nýtingarflokk þýðir það ekki að rjúka eigi til og nota orkuna sem þar er í boði. Kannanir sýna að meirihluti landsmanna vill ekki nýta orku í frekari stóriðjuuppbyggingu. Svo ef við horfum fram hjá henni þá liggur ekkert á að virkja meira. Það liggur hins vegar á að vernda meira. Í fyrirliggjandi tillögu er lagt til að vernda fjölmörg ný svæði, til að mynda þrjú afskaplega falleg og umfangsmikil vatnasvið sem ná langt inn á hálendi bæði á sunnan- og norðanverðu landinu. Þau eru Héraðsvötn, Skjálfandafljót og Skaftá. Vernd þessara vatnasviða mun hafa gríðarlegt vægi fyrir áframhaldandi vinnu við vernd miðhálendisins, eins og bent hefur verið á af íslenskum umhverfisverndarsamtökum. Það er mín von að Alþingi samþykki rammaáætlun óbreytta og styðji þannig við þá góðu vinnu sem unnin hefur verið af þeim sem að verkefninu koma. Greinin birtist fyrst í Fréttablaðinu.
Skoðun Leiðtogi nýrra tíma Auður Kjartansdóttir,Bjarnveig Guðbrandsdóttir,Brynhildur Einarsdóttir,Guðrún Ingadóttir,G. Sirrý Ágústsdóttir,Hafdís Gunnarsdóttir,Jónas Kári Eiríksson,Júlíus Guðni Antonsson,Ragnhildur Eva Jónsdóttir,Róbert Smári Gunnarsson skrifar
Skoðun Magnús Karl sem næsta rektor Háskóla Íslands Sólveig Ásta Sigurðardóttir,Stefanía Benónísdóttir skrifar
Skoðun Heilbrigðisyfirvöld með í samtali um hugvíkkandi meðferðir Sara María Júlíudóttir skrifar
Skoðun Barátta fyrir mannréttindum aldrei verið mikilvægari Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Silja Bára, öruggur og faglegur leiðtogi fyrir Háskóla Íslands Margrét Gíslínudóttir skrifar