Ríkissjóður á hundrað prósent hlutafjár í Íslandsbanka og rúmlega 98 prósenta hlut í Landsbankanum. Eitt flóknasta úrlausnarefnið sem ríkisstjórnin stendur frammi fyrir vegna eignarhalds ríkisins á bönkunum er hvaða aðferð og leið á að velja við sölu á hlutum ríkisins.
Jafnvel þótt breið og víðtæk pólitísk samstaða væri um söluna á Alþingi og traust ríkti í garð fjármálakerfisins í samfélaginu, sem er ekki staðan, þá væri verkefnið samt vandasamt og erfitt.
Um söluna gilda lög frá 2012 um sölu á eignarhlutum ríkisins í fjármálafyrirtækjum. Ekki þarf að breyta þessum lögum vegna sölunnar á Íslandsbanka þar sem engar takmarkanir eru á söluheimildinni gagnvart þeim banka. Hins vegar ef ríkið vill selja meira en 30 prósent í Landsbankanum þarf að breyta þessum lögum og rýmka heimildina umfram 30 prósent.
Í hvítbók um framtíðarsýn fyrir fjármálakerfið er ítarleg lýsing á þeim leiðum sem stjórnvöldum eru færar við sölu bankanna. Þar kemur fram að val á aðferð við sölu hlutabréfanna velti einkum á markmiðinu með sölunni, þ.e. hvernig best sé að hámarka virði bankanna fyrir ríkissjóð ásamt því að stuðla að því að framtíðarmarkmiðum um traust fjármálakerfi verði náð.
Við höfum áður fjallað um þá afstöðu höfunda hvítbókarinnar að heppilegast væri ef stjórnvöld freistuðu þess að selja Íslandsbanka í heild eða að hluta til erlends banka.
Hins vegar er álitaefni hvernig sé best að standa að sölu þeirra hlutabréfa í Landsbankanum sem ríkið stefnir á að selja og sölu Íslandsbanka einnig ef tilraunir til að selja þann banka til erlends fjármálafyrirtækis bera ekki árangur. Samkvæmt eigendastefnu ríkisins fyrir fjármálafyrirtæki er stefnt að því að ríkið eigi verulegan eignarhlut í Landsbankanum, 34-40%, til langframa til að stuðla að stöðugleika í fjármálakerfinu og tryggja nauðsynlega innviði þess. Þá kemur fram í stefnuyfirlýsingu ríkisstjórnarinnar að hún stefni á að ríkið verði „leiðandi fjárfestir í að minnsta kosti einni kerfislega mikilvægri fjármálastofnun.“
Þær meginreglur sem ríkið þarf að fylgja við sölu bankanna eru lögbundnar og koma fram í lögum um sölumeðferð á eignarhlutum ríkisins í fjármálafyrirtækjum. Þær eru opið söluferli, gagnsæi, hlutlægni og hagkvæmni.
„Þessi leið hefur ýmsa kosti, en slíkt ferli yrði ávallt eins opið og gagnsætt og mögulegt er miðað við aðrar söluaðferðir þar sem uppfylla þyrfti skilyrði um formlega skráningarlýsingu og fjárfestakynningar. Síkt ferli myndi einnig vera líklegra til að stuðla að dreifðu og fjölbreyttu eignarhaldi til lengri tíma enda almennt miðað við 500 hluthafa þegar fyrirtæki eru skráð á skipulegan verðbréfamarkað,“ segir í hvítbókinni á bls. 278.
Höfundar hvítbókarinnar telja eðlilegt að selja hlutina í nokkrum áföngum en það er sú leið sem bæði hollenska og írska ríkið fóru. Með því væri sala eignarhluta til þess fallin að draga úr áhættu á offramboði á markaði og dreifa áhættunni af sölunni yfir tíma. Þá telja höfundar hvítbókarinnar að það væri skynsamlegt að horfa til tvíhliða skráningar við sölu á eignarhlutum ríkisins í bönkunum og er vísað til skráningar Arion banka í því sambandi en Arion banki var skráður í Reykjavík og Stokkhólmi, sem jók þátttöku erlendra fjárfesta í útboðinu.
Eins og fréttastofan hefur greint frá er sala á bönkunum ekki á dagskrá á yfirstandandi þingi eftir að ríkisstjórnin ákvað að fresta frumvarpi til breytinga á áðurnefndum lögum um sölumeðferð á eignarhlutum ríkisins í fjármálafyrirtækjum. Stefnt er að því að sérstök umræða fari fram á Alþingi um hvítbókina í lok þessa mánaðar.
