Er umræðan um klukkustillingu á villigötum? Gunnlaugur Björnsson skrifar 21. janúar 2019 10:23 Enn á ný er umræða um stillingu klukkunnar áberandi í fjölmiðlum. Forkólfar og sérfræðingar í svefnrannsóknum stíga fram og minna okkur á mikilvægi þess að fá nægan svefn. Það sé ekki bara allra meina bót heldur stuðli að betra mannlífi og bættum samkiptum. Ég er algerlega sammála þessu, maður finnur það á sjálfum sér ef svefninn verður ekki nægur eða óregla kemst á hann t.d. vegna ferðalaga til annarra heimshluta. Við Íslendingar eru annálaðir svefnóreglumenn, drollum langt fram á kvöld, höngum í skjátækjum og förum seint að sofa. Fyrir bragðið erum við oft þurr á manninn, jafnvel viðskotaill. Mér sýnist á gömlum bókum að þessi eiginleiki Íslendinga sé kanski ekki nýtilkominn, sé jafnvel óháður tíma, hugsanlega kominn frá Noregi í árdaga. Nútíminn hefur þó líklega magnað hann upp. Fylgikvillar ónógs svefns geta svo með tímanum breyst í raunverulega líkamlega og andlega kvilla. Það er dýrt fyrir heilbrigðiskerfið og þjóðfélagið í heild ef almenn óregla í svefni og svefnmynstri nær að ganga svo langt. Hvað er til ráða? Jú, breytum bara klukkustillingunni! Það er einföld og ódýr lausn. Læknar allt, líka raunverulega kvilla, líkamlega og andlega. Þessu halda sérfræðingar í svefnrannsóknum gjarna fram og virðast sannfærðir um að þetta sé rétt, segja ‘Rannsóknir sýna að …’. Þeir eru þá yfirleitt að vísa í rannsóknir á afleiðingum svefnskorts, en ekki niðurstöður skipulagðra rannsókna á áhrifum klukkustillingar á líkamlega og andlega heilsu. Mér hefur sjálfum ekki tekist að hafa upp á þannig rannsóknum. Ég tek það fram að ég er hlynntur núverandi stillingu klukkunnar því þannig fást flestar birtustundir á vökutíma fólks og um leið fleiri birtustundir eftir vinnudag, sem var aðalröksemdin fyrir flýtingu klukkunnar á sínum tíma. Það er þeim mun mikilvægara því norðar á jarðarkringlunni sem menn búa. Talsmönnum breyttrar klukkustillingar virtist líka hafa bæst liðsauki árið 2017 þegar Nóbels-verðlaun voru veitt fyrir rannsóknir á samspili dægursveiflu og lífklukku. Birtu- og myrkurbreytingar eru merkilegar þarna og þetta finnst mér mjög áhugarvert og spennandi rannsóknasvið. Verðlaunin voru bara ekki veitt fyrir rannsóknir á áhrifum klukkustillingar á lífklukkuna. Lífklukkan aðlagar sig eftir mætti að þeim birtu- og myrkurskilyrðum sem lífverur búa við. Það er ekki hægt að fjölga birtustundum sólarhringsins í skammdeginu. Hvergi hef ég séð rannsóknir á því að klukkustilling hafi áhrif á framgang eða bata lífsstílssjúkdóma og annarra kvilla. Enda segir heitið allt sem segja þarf. Lífsstílssjúkdómar eru ekki klukkustillingarsjúkdómar. Ég hef heldur ekki heyrt lækni eða lækna taka undir það að breytt stilling klukkunar sé slík töfralausn sem haldið er fram og dugi til þess að lækna nánast allt sem nefnt er í umræðunni. Þvert á móti gera þeir margir alvarlegar athugasemdir við þann málflutning sem þeim finnst jafnvel jaðra við snákaolíusölu. Ég hef fylgst með umræðu um klukkustillinguna í meira en 20 ár og er nógu gamall til að muna eftir ‘hringlinu’ með hana áður en núverandi stilling var fest. Sem betur fer heyrist mér enginn eða allavega fáir mæla með því að sá háttur verði tekinn upp aftur. Talsmenn breyttrar klukku nefna líka að Evrópusambandið stefni að því að fella niður þann sið innan sambandsins, sem gæti orðið nú í vor. Talsmennirnir nefna hins vegar ekki að hverju landi yrði þá frjálst að festa sinn tíma að vild og stefnir í að meirihluti þeirra, jafnvel flest, muni festa sína klukku á sumartíma eins og við höfum gert í hálfa öld. Fréttir herma einnig að breska ríkisstjórnin hafi ákveðið að taka upp flýtta flukku allt árið, hvað sem Brexit líður. Af hverju ætli það sé? Þeir eru greinilega ekki að hugsa um að vinna með því á ónógum svefni og sjúkdómum. Kannski þeir hafi aldrei heyrt talað um klukkustillingu sem orsakavald. Kannski eru þeir búnir að átta sig á því að það er samfélagsgerðin, hraði alls í þjóðfélaginu og lífsstíllinn sem fólk kemur sér upp sem er aðalaorsakavaldurinn. Mér kæmi ekki á óvart þó menn réðust þá fyrst að þeim meinum og finnst raunar augljóst að íslensk stjórnvöld ættu að forgangsraða sínum áherslum í þá átt.Gunnlaugur Björnsson, stjarneðlisfræðingur Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Klukkan á Íslandi Mest lesið Halldór 29.03.2025 Halldór Fækkum kennurum um 90% Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Uppsagnarbréf til góða fólksins Daníel Freyr Jónsson Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson Skoðun Tannhjól í mulningsvél? Arnar Þór Jónsson Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson Skoðun Skoðun Skoðun Tannhjól í mulningsvél? Arnar Þór Jónsson skrifar Skoðun Fækkum kennurum um 90% Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Uppsagnarbréf til góða fólksins Daníel Freyr Jónsson skrifar Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar Skoðun Vilji til að rjúfa kyrrstöðu í húsnæðiskreppunni Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson skrifar Skoðun Veit sem sagt Grímur betur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig talar maður við tölvur og hafa vélar rökhugsun? Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Verkin sem ríkisstjórnin verður dæmd af Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn gegn fjölskyldusameiningum? Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lýðræðið deyr í myrkrinu Heiðar Örn Sigurfinnsson skrifar Skoðun Færni til framtíðar Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ofbeldi Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lestu Gaza Móheiður Hlíf Geirlaugsdóttir skrifar Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar Skoðun 10 ár og bull í lokin Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Opið bréf til atvinnuvegaráðherra: 48 daga, nei takk Gísli Gunnar Marteinsson skrifar Skoðun Á nú að opinbera það að ég veit í rauninni ekki neitt? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Sjá meira
Enn á ný er umræða um stillingu klukkunnar áberandi í fjölmiðlum. Forkólfar og sérfræðingar í svefnrannsóknum stíga fram og minna okkur á mikilvægi þess að fá nægan svefn. Það sé ekki bara allra meina bót heldur stuðli að betra mannlífi og bættum samkiptum. Ég er algerlega sammála þessu, maður finnur það á sjálfum sér ef svefninn verður ekki nægur eða óregla kemst á hann t.d. vegna ferðalaga til annarra heimshluta. Við Íslendingar eru annálaðir svefnóreglumenn, drollum langt fram á kvöld, höngum í skjátækjum og förum seint að sofa. Fyrir bragðið erum við oft þurr á manninn, jafnvel viðskotaill. Mér sýnist á gömlum bókum að þessi eiginleiki Íslendinga sé kanski ekki nýtilkominn, sé jafnvel óháður tíma, hugsanlega kominn frá Noregi í árdaga. Nútíminn hefur þó líklega magnað hann upp. Fylgikvillar ónógs svefns geta svo með tímanum breyst í raunverulega líkamlega og andlega kvilla. Það er dýrt fyrir heilbrigðiskerfið og þjóðfélagið í heild ef almenn óregla í svefni og svefnmynstri nær að ganga svo langt. Hvað er til ráða? Jú, breytum bara klukkustillingunni! Það er einföld og ódýr lausn. Læknar allt, líka raunverulega kvilla, líkamlega og andlega. Þessu halda sérfræðingar í svefnrannsóknum gjarna fram og virðast sannfærðir um að þetta sé rétt, segja ‘Rannsóknir sýna að …’. Þeir eru þá yfirleitt að vísa í rannsóknir á afleiðingum svefnskorts, en ekki niðurstöður skipulagðra rannsókna á áhrifum klukkustillingar á líkamlega og andlega heilsu. Mér hefur sjálfum ekki tekist að hafa upp á þannig rannsóknum. Ég tek það fram að ég er hlynntur núverandi stillingu klukkunnar því þannig fást flestar birtustundir á vökutíma fólks og um leið fleiri birtustundir eftir vinnudag, sem var aðalröksemdin fyrir flýtingu klukkunnar á sínum tíma. Það er þeim mun mikilvægara því norðar á jarðarkringlunni sem menn búa. Talsmönnum breyttrar klukkustillingar virtist líka hafa bæst liðsauki árið 2017 þegar Nóbels-verðlaun voru veitt fyrir rannsóknir á samspili dægursveiflu og lífklukku. Birtu- og myrkurbreytingar eru merkilegar þarna og þetta finnst mér mjög áhugarvert og spennandi rannsóknasvið. Verðlaunin voru bara ekki veitt fyrir rannsóknir á áhrifum klukkustillingar á lífklukkuna. Lífklukkan aðlagar sig eftir mætti að þeim birtu- og myrkurskilyrðum sem lífverur búa við. Það er ekki hægt að fjölga birtustundum sólarhringsins í skammdeginu. Hvergi hef ég séð rannsóknir á því að klukkustilling hafi áhrif á framgang eða bata lífsstílssjúkdóma og annarra kvilla. Enda segir heitið allt sem segja þarf. Lífsstílssjúkdómar eru ekki klukkustillingarsjúkdómar. Ég hef heldur ekki heyrt lækni eða lækna taka undir það að breytt stilling klukkunar sé slík töfralausn sem haldið er fram og dugi til þess að lækna nánast allt sem nefnt er í umræðunni. Þvert á móti gera þeir margir alvarlegar athugasemdir við þann málflutning sem þeim finnst jafnvel jaðra við snákaolíusölu. Ég hef fylgst með umræðu um klukkustillinguna í meira en 20 ár og er nógu gamall til að muna eftir ‘hringlinu’ með hana áður en núverandi stilling var fest. Sem betur fer heyrist mér enginn eða allavega fáir mæla með því að sá háttur verði tekinn upp aftur. Talsmenn breyttrar klukku nefna líka að Evrópusambandið stefni að því að fella niður þann sið innan sambandsins, sem gæti orðið nú í vor. Talsmennirnir nefna hins vegar ekki að hverju landi yrði þá frjálst að festa sinn tíma að vild og stefnir í að meirihluti þeirra, jafnvel flest, muni festa sína klukku á sumartíma eins og við höfum gert í hálfa öld. Fréttir herma einnig að breska ríkisstjórnin hafi ákveðið að taka upp flýtta flukku allt árið, hvað sem Brexit líður. Af hverju ætli það sé? Þeir eru greinilega ekki að hugsa um að vinna með því á ónógum svefni og sjúkdómum. Kannski þeir hafi aldrei heyrt talað um klukkustillingu sem orsakavald. Kannski eru þeir búnir að átta sig á því að það er samfélagsgerðin, hraði alls í þjóðfélaginu og lífsstíllinn sem fólk kemur sér upp sem er aðalaorsakavaldurinn. Mér kæmi ekki á óvart þó menn réðust þá fyrst að þeim meinum og finnst raunar augljóst að íslensk stjórnvöld ættu að forgangsraða sínum áherslum í þá átt.Gunnlaugur Björnsson, stjarneðlisfræðingur
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar
Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar
Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar
Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun