Grafa skoðanakannanir undan lýðræðinu? Guðlaugur Bragason skrifar 10. maí 2024 09:01 Ég velti stundum fyrir mér markaðsrannsóknum og tilgangi þeirra þegar kemur að lýðræðislegum kosningum. Nú hafa slíkar rannsóknir augljóst mikilvægi á ýmsum sviðum og geta m.a. veitt dýrmæta innsýn í ýmiss samfélagsleg mál sem krefjast endurbóta. En hver er tilgangur og ávinningur markaðsrannsókna þegar kemur að kosningum? Eitt sem mér finnst helst einkenna áhrif slíkra rannsókna er að frambjóðendur eða stjórnmálaflokkar sem hefja kosningabaráttu með lítið fylgi í skoðanakönnunum verði undir í umfjöllun og eigi þ.a.l. mun erfiðara með að vekja athygli á málefnum sínum en mótframbjóðendur. Lítið fylgi í könnun getur t.d. orsakast af því að viðkomandi einstaklingar eða stjórnmálaflokkar séu óþekktir í samfélaginu. Niðurstöður skoðanakannana geta því haft þær aukaverkanir að viðhalda völdum þekktra einstaklinga og/eða stjórnmálaflokka með langa sögu. Annað sem gerist svo óhjákvæmilega í kjölfar lítis fylgis í skoðanakönnunum er umræðan um „dauð atkvæði". Sem dæmi gætu stuðningsmenn stjórnmálaflokks með 3% fylgi í skoðanakönnunum hugsað sem svo að flokkurinn komist ólíklega á þing, og því sé betur farið með atkvæðið að greiða það annað. Út frá ofangreindu dæmi má líklega fullyrða að einn umdeildasti forsetaframbjóðandi sem sögur fara af sé nú í framboði til forseta Íslands, eða fyrrverandi forsætisráðherra Katrín Jakobsdóttir. Mér finnst mjög skiljanlegt að kjósendum sem líst best á frambjóðanda með lítið fylgi í skoðanakönnunum fórni atkvæði sínu frekar í þágu helsta keppinauts Katrínar til að minnka líkur á kjöri fyrrverandi forsætisráðherra. Þetta gildir auðvitað ekki aðeins um Katrínu og aðrir frambjóðendur geta tapað/grætt atkvæði gegnum samskonar atkvæðakænsku. Við gætum því endað með forseta með 40-50% kosningu sem væri kannski annar eða þriðji kostur hjá stórum hluta þeirra sem kjósa viðkomandi. Þetta er dæmi um hvernig markaðsrannsóknir geti haft óbein áhrif á lýðræðið sem hlýtur að valda einhvers konar hugarangri. Hvers vegna ættu fyrirtæki í einkaeigu að hafa þetta vald? Getum við yfir höfuð treyst heiðarleika þeirra og hlutleysi? Nú er það staðfest að stjórnarformaður Gallup er tengdur framboði Katrínar Jakobsdóttur. Útlit er fyrir að annar starfsmaður Gallup sé stjórnandi í Facebook-hópnum „Halla Hrund - Stuðningsfólk". Hvernig getum við treyst því að þessir og aðrir starfsmenn vinni af heilindum þegar ákvarðanir þeirra geta haft áhrif á úrslit kosninga í lýðræðisríki? Ég tek fram að mögulega er um strangheiðarlegt fólk að ræða, en jafnframt of mikil ábyrgð lögð á ókjörna einstaklinga að mínu mati. Þann 8. maí fjallaði Nútíminn um tvö athugaverð atriði sem birtust í einni og sömu könnunninni frá Gallup. Fyrst ber að nefna lista forsetaframbjóðanda eftir stafrófsröð þar sem búið var að færa eitt nafn aftast í röðina þrátt fyrir að vera fremst í stafrófinu. Gallup til varnar þá er vert að taka fram að það gæti verið einföld skýring á þessari uppröðun. Samkvæmt frétt Nútímans höfðu hins vegar engin svör borist frá Gallup þegar fréttin var birt. Atriðið sem vakti hins vegar mestu furðu var skoðanamyndandi aukaspurning í sömu könnun. Þar var spurt hvort það kæmi til greina að kjósa einn af „neðangreindum frambjóðendum", en aðeins hægt að velja fimm af þeim tólf sem eru í framboði. Þess má geta að þesir fimm eru einmitt þeir sem hafa mælst með mest fylgi í skoðanakönnunum. Hefur Gallup vald eða leyfi til að ákveða hvaða forsetaframbjóðendur eiga ekki erindi við almenning? Getur verið að sambærileg framsetning sé gegnumgangandi í skoðanakönnunum, en það rati ekki í fjölmiðla? Eins og starfsmenn Gallup vita líklega betur en flestir, þá er framsetning gríðarlega mikilvægt atriði þegar kemur að hlutleysi skoðanakannana og því finnst mér mjög undarlegt að þetta hafi sloppið í gegn hjá fyrirtæki sem sérhæfir sig í markaðsrannsóknum. Eftir þessar vangaveltur kvikna nokkrar spurningar. Er hægt er að tryggja að markaðsrannsóknir fyrir kosningar séu gerðar af heilindum með einhvers konar eftirliti? Ef það er hægt, er þá ekki samt sem áður mikið áhyggjuefni að niðurstöður vel unnra markaðsrannsókna geti haft áhrif á bæði vinsældir frambjóðanda og hvert atkvæði greiðast í lýðræðislegum kosningum sbr. dauð atkvæði? Má vera í ljósi þessara vangaveltna að skoðanakannanir í aðdragana kosninga séu jafnvel ólýðræðislegar í eðli sínu? Höfundur er heimspekingur. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Skoðun: Forsetakosningar 2024 Skoðanakannanir Guðlaugur Bragason Mest lesið Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun Halldór 19.04.2025 Halldór Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon skrifar Skoðun Jafnlaunavottun - „Hverjir græða á jafnlaunavottun“ Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri sem fáir eru að ræða? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? skrifar Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun Öll endurhæfing er í eðli sínu starfsendurhæfing Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Rétta leiðin til endurreisnar menntakerfisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ef það líkist þjóðarmorði – þá er það þjóðarmorð! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Vinnustaðir fatlaðs fólks Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar Skoðun Blóð, sviti og tár Jökull Jörgensen skrifar Skoðun Ertu knúin/n fram af verðugleika eða óverðugleika? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Er hægt að stjórna bæjarfélagi með óskhyggju? Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun Styrkleikar barna geta legið í öðru en að fá hæstu einkunnir Anna Maria Jónsdóttir skrifar Skoðun Listin við að fara sér hægt Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Sjá meira
Ég velti stundum fyrir mér markaðsrannsóknum og tilgangi þeirra þegar kemur að lýðræðislegum kosningum. Nú hafa slíkar rannsóknir augljóst mikilvægi á ýmsum sviðum og geta m.a. veitt dýrmæta innsýn í ýmiss samfélagsleg mál sem krefjast endurbóta. En hver er tilgangur og ávinningur markaðsrannsókna þegar kemur að kosningum? Eitt sem mér finnst helst einkenna áhrif slíkra rannsókna er að frambjóðendur eða stjórnmálaflokkar sem hefja kosningabaráttu með lítið fylgi í skoðanakönnunum verði undir í umfjöllun og eigi þ.a.l. mun erfiðara með að vekja athygli á málefnum sínum en mótframbjóðendur. Lítið fylgi í könnun getur t.d. orsakast af því að viðkomandi einstaklingar eða stjórnmálaflokkar séu óþekktir í samfélaginu. Niðurstöður skoðanakannana geta því haft þær aukaverkanir að viðhalda völdum þekktra einstaklinga og/eða stjórnmálaflokka með langa sögu. Annað sem gerist svo óhjákvæmilega í kjölfar lítis fylgis í skoðanakönnunum er umræðan um „dauð atkvæði". Sem dæmi gætu stuðningsmenn stjórnmálaflokks með 3% fylgi í skoðanakönnunum hugsað sem svo að flokkurinn komist ólíklega á þing, og því sé betur farið með atkvæðið að greiða það annað. Út frá ofangreindu dæmi má líklega fullyrða að einn umdeildasti forsetaframbjóðandi sem sögur fara af sé nú í framboði til forseta Íslands, eða fyrrverandi forsætisráðherra Katrín Jakobsdóttir. Mér finnst mjög skiljanlegt að kjósendum sem líst best á frambjóðanda með lítið fylgi í skoðanakönnunum fórni atkvæði sínu frekar í þágu helsta keppinauts Katrínar til að minnka líkur á kjöri fyrrverandi forsætisráðherra. Þetta gildir auðvitað ekki aðeins um Katrínu og aðrir frambjóðendur geta tapað/grætt atkvæði gegnum samskonar atkvæðakænsku. Við gætum því endað með forseta með 40-50% kosningu sem væri kannski annar eða þriðji kostur hjá stórum hluta þeirra sem kjósa viðkomandi. Þetta er dæmi um hvernig markaðsrannsóknir geti haft óbein áhrif á lýðræðið sem hlýtur að valda einhvers konar hugarangri. Hvers vegna ættu fyrirtæki í einkaeigu að hafa þetta vald? Getum við yfir höfuð treyst heiðarleika þeirra og hlutleysi? Nú er það staðfest að stjórnarformaður Gallup er tengdur framboði Katrínar Jakobsdóttur. Útlit er fyrir að annar starfsmaður Gallup sé stjórnandi í Facebook-hópnum „Halla Hrund - Stuðningsfólk". Hvernig getum við treyst því að þessir og aðrir starfsmenn vinni af heilindum þegar ákvarðanir þeirra geta haft áhrif á úrslit kosninga í lýðræðisríki? Ég tek fram að mögulega er um strangheiðarlegt fólk að ræða, en jafnframt of mikil ábyrgð lögð á ókjörna einstaklinga að mínu mati. Þann 8. maí fjallaði Nútíminn um tvö athugaverð atriði sem birtust í einni og sömu könnunninni frá Gallup. Fyrst ber að nefna lista forsetaframbjóðanda eftir stafrófsröð þar sem búið var að færa eitt nafn aftast í röðina þrátt fyrir að vera fremst í stafrófinu. Gallup til varnar þá er vert að taka fram að það gæti verið einföld skýring á þessari uppröðun. Samkvæmt frétt Nútímans höfðu hins vegar engin svör borist frá Gallup þegar fréttin var birt. Atriðið sem vakti hins vegar mestu furðu var skoðanamyndandi aukaspurning í sömu könnun. Þar var spurt hvort það kæmi til greina að kjósa einn af „neðangreindum frambjóðendum", en aðeins hægt að velja fimm af þeim tólf sem eru í framboði. Þess má geta að þesir fimm eru einmitt þeir sem hafa mælst með mest fylgi í skoðanakönnunum. Hefur Gallup vald eða leyfi til að ákveða hvaða forsetaframbjóðendur eiga ekki erindi við almenning? Getur verið að sambærileg framsetning sé gegnumgangandi í skoðanakönnunum, en það rati ekki í fjölmiðla? Eins og starfsmenn Gallup vita líklega betur en flestir, þá er framsetning gríðarlega mikilvægt atriði þegar kemur að hlutleysi skoðanakannana og því finnst mér mjög undarlegt að þetta hafi sloppið í gegn hjá fyrirtæki sem sérhæfir sig í markaðsrannsóknum. Eftir þessar vangaveltur kvikna nokkrar spurningar. Er hægt er að tryggja að markaðsrannsóknir fyrir kosningar séu gerðar af heilindum með einhvers konar eftirliti? Ef það er hægt, er þá ekki samt sem áður mikið áhyggjuefni að niðurstöður vel unnra markaðsrannsókna geti haft áhrif á bæði vinsældir frambjóðanda og hvert atkvæði greiðast í lýðræðislegum kosningum sbr. dauð atkvæði? Má vera í ljósi þessara vangaveltna að skoðanakannanir í aðdragana kosninga séu jafnvel ólýðræðislegar í eðli sínu? Höfundur er heimspekingur.
Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley Skoðun
Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar
Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley Skoðun
Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson Skoðun