Hvalirnir, hafið og við Edda Elísabet Magnúsdóttir skrifar 11. júní 2024 11:30 Eru hvalir plága í vistkerfum sínum? Yfirlýsingar um yfirvofandi hvalaplágu á hafsvæðunum umhverfis Íslands hafa stungið upp kollinum á ný í fjölmiðlum síðustu daga. Því hefur verið haldið fram af ákveðnum hagsmunahópum að bregðast þurfi strax við offjölgun hvala með hvalveiðum. Slík rök halda ekki vatni. Skíðishvalir eru háðir lágmarks þéttleika til að geta viðhaldið stofninum en þola heldur ekki of mikinn þéttleika vegna innbyrðis samkeppni. Því er hröð offjölgun ólíklegri hjá slíkum tegundum. Hvalir ýta frekar undir stöðugleika vistkerfa með því að draga úr miklum sveiflum ýmissa fæðutegunda á fæðusvæðum sínum. Sífellt fleiri rannsóknir benda til þess að einn af lykilþáttum í vistkerfum sjávar sem þarf að endurheimta og styrkja að nýju séu stærri sjávardýr sem tróni ofarlega í fæðukeðjunni, líkt og hvalir. Mikilvægur ávinningur af styrkingu stofna stórra sjávardýra geta verið aukin afköst í flæði næringarefna um vistkerfin, aukin kolefnisbinding vistkerfa og efling á lífbreytileika þeirra svæða. Stjórnun á stærð fiskistofna með hvalveiðum hefur mjög takmarkaðan vísindalegan rökstuðning. Auk þess eru það stærri fiskar og önnur rándýr sem taka töluvert meira en hvalir af nytjategundum Íslendinga. Rannsóknir hafa bent til að það þyrfti að margfalda veiðar á hvölum við Ísland til að þær gætu haft mælanleg áhrif á fiskistofna. Slíkar veiðar myndu öllu heldur ógna hvalastofnum verulega sem í kjölfarið gætu haft verulega neikvæð áhrif í vistkerfum sjávar. Ábyrg fiskveiðistjórnun, þar sem notast er við vistkerfanálgun, er líklegri til árangurs í viðhaldi sterkari fiskistofna. Frá upphafi iðnbyltingar hefur álag á lífríkið aukist stöðugt. Mengun, búsvæðaröskun og ofveiði hefur umturnað stórum hluta vistkerfa jarðar. Við mannfólkið erum plágan í þessu samhengi. Ekki langreyður og félagar sem hafa synt um heimsins höf í um 10 milljónir ára og staðið af sér gífurlegar breytingar í hafi. Mestu hamfarirnar á þessu langa tímabili standa yfir núna og eru af mannavöldum. Edda Elísabet Veiðar á hvölum Í dag eru það aðeins Íslendingar, Norðmenn og Japanir sem stunda atvinnuhvalveiðar. Við veiðar á hvölum eins og öðrum villtum stofnum gilda strangar reglugerðir sem þeim þjóðum sem veiðarnar stunda er gert að fylgja, hér er rýnt í tvo mikilvæga þætti: 1)Veiðarnar mega ekki ógna stofnum tegundarinnar. Ráðlegging á veiðum á í mesta lagi 161 langreyði á ári frá 2018-2025, en það væri um 4% af stofninum hefði kvótinn verið að fullu nýttur, er eflaust varfærnisleg hvað stofnstærð varðar. En það sem ráðgjöfin tekur ekki fyrir er sú óvissa sem ríkir um framtíð hvala í vistkerfum hafsins á næstu áratugum, hún tekur ekki fyrir þær ógnir sem steðja að stofnum hvala aðrar en hvalveiðar. Auk þessara álagsþátta sem hvalir búa nú við þá er ýmislegt annað sem getur unnið gegn þeim, má þar sérstaklega nefna frjósemi. Frjósemi er lág hjá langlífum tegundum eins og langreyðum og öðrum skíðishvölum þar sem kvendýrin eignast kálfa að jafnaði annað til þriðja hvert ár. Skíðishvalamæðurnar þurfa að vera hraustar og vel nærðar til að geta mjólkað nægilega þá 6-7 mánuði sem kálfurinn er á spena. Að því loknu er kálfurinn á eigin vegum og til að eiga líkur á að lifa af þarf hann að læra hvar fæðu er að finna. Nýlegar rannsóknir benda til þess að breytingar á útbreiðslumynstri fæðutegunda sumra skíðishvala hafi leitt til neikvæðra áhrifa á líkamsástand þeirra og frjósemi. Rauð flögg eru hér óneitanlega sjáanleg þar sem um ræðir veiðar úr stofni sem er undir miklu álagi nú þegar, er með lága frjósemi og reiðir sig á óstöðug búsvæði. 2)Drápin þurfa að vera mannúðleg. Ráðgjöf Alþjóðahvalveiðiráðsins sem Hafrannsóknastofnun styður við í ráðgjöf sinni til stjórnvalda tekur ekki tillit til veiðiaðferðanna sjálfra. Eins og kom fram í skýrslu MAST, sem byggði á eftirliti Fiskistofu í hvalveiðiskipum árið 2022, þá samræmast veiðar á stórhvelum ekki markmiðum laga um velferð dýra. Fagráð um velferð dýra komst að sömu niðurstöðu að vel ígrunduðu máli og var ráðið sammála um að mörg þeirra ófrávíkjanlegu skilyrða sem þarf að uppfylla við skotveiðar á villtum spendýrum, sé ekki hægt að viðhafa við veiðar á stórhvelum. Sem dæmi er ekki mögulegt að ákvarða kyn hvala frá veiðiskipunum né hvort þær hvalkýr sem veiddar eru séu kelfdar eða mjólkandi. Í reglugerð um hreindýraveiði er skýrt kveðið á um hve mörg hreindýr megi veiða á hverju ári og hvernig veiðum skuli skipt eftir svæðum, veiðitíma, aldri og kyni dýra, að fengnum tillögum Umhverfisstofnunar. Slíkum vinnubrögðum hvað varðar aldur og kyn er ekki hægt að vinna eftir við hvalveiðar. Þó er hægt að tryggja að áberandi smærri langreyðar séu ekki veiddar. Edda Elísabet Sérfræðingar sem ráðið ráðfærði sig við bentu jafnframt á að veiðar á stórhvelum væru ekki mögulegar án þess að dýrunum sé fylgt um tíma. Þar með sé verið að valda þeim og öðrum hvölum í grennd streitu og ótta. Eins og kemur fram í lögum um velferð dýra skulu dýr aflífuð með skjótum og sársaukalausum hætti og eftir því sem unnt er án þess að önnur dýr verði þess vör. Forðast skal að valda dýrum óþarfa þjáningum eða hræðslu. Miðgildi tímalengdar dauðastríðsins var 11,5 mínútur samkvæmt eftirlitsskýrslu MAST, auk þess sem tvær langreyðar háðu dauðastríð í meira en eina klukkustund. Einn helsti sérfræðingur Norðmanna í hvalveiðum er dýralæknirinn Egil Ole Øen og er haft eftir honum í skýrslu fagráðsins að ekki sé hægt að tryggja skjótan dauðdaga hvalanna þrátt fyrir að skutli sé skotið á það svæði sem tilgrein er í ráðleggingum. Til samanburðar má aftur nefna hreindýraveiði. Í þeim veiðum er önnur skytta (leiðsögumaður) tilbúin til að fella dýrið strax verði fyrsta skotið feilskot. Það tekur aftur á móti rúmlega 7 mínútur að hlaða hvalaskutulinn að nýju, svo þarf að bíða eftir færi sem er ekki auðfengið ef hvalurinn kafar og syndir úr færi. Í rannsókn sem kom út 2009 um hvalveiðar Japana kom í ljós að um 20% veiddra hvala dó samstundis á meðan 80% hvalanna tók að jafnaði 10 mínútur að deyja. Því er fátt sem bendir með óhyggjandi hætti til þess að hvalveiðar séu mannúðlegar. Hafi lesendur áhuga á að kynna sér málið betur og þær vísindagreinar sem lagðar eru til grundvallar í þessari umræðu er vert að benda á skýrslu sem höfundur tók saman fyrir Matvælaráðuneytið árið 2023 um hvali í vistkerfi sjávar við Ísland. Höfundur er hvalasérfræðingur (PhD) og lektor í líffræði við Menntavísindasvið Háskóla Íslands. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Hvalveiðar Hvalir Mest lesið Halldór 29.03.2025 Halldór Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson Skoðun Skoðun Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar Skoðun Vilji til að rjúfa kyrrstöðu í húsnæðiskreppunni Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson skrifar Skoðun Veit sem sagt Grímur betur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig talar maður við tölvur og hafa vélar rökhugsun? Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Verkin sem ríkisstjórnin verður dæmd af Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn gegn fjölskyldusameiningum? Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lýðræðið deyr í myrkrinu Heiðar Örn Sigurfinnsson skrifar Skoðun Færni til framtíðar Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ofbeldi Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lestu Gaza Móheiður Hlíf Geirlaugsdóttir skrifar Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar Skoðun 10 ár og bull í lokin Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Opið bréf til atvinnuvegaráðherra: 48 daga, nei takk Gísli Gunnar Marteinsson skrifar Skoðun Á nú að opinbera það að ég veit í rauninni ekki neitt? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Háskóli Höfuðborgarinnar, ekki Íslands Arent Orri Claessen,Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Iftar, agape og Eid: Kristnir og múslimar við sama borð Hilal Kücükakin Kizilkaya,Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Skoðun Bætt skipulag fyrir stúdenta Aðalsteinn Haukur Sverrisson ,Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Sjá meira
Eru hvalir plága í vistkerfum sínum? Yfirlýsingar um yfirvofandi hvalaplágu á hafsvæðunum umhverfis Íslands hafa stungið upp kollinum á ný í fjölmiðlum síðustu daga. Því hefur verið haldið fram af ákveðnum hagsmunahópum að bregðast þurfi strax við offjölgun hvala með hvalveiðum. Slík rök halda ekki vatni. Skíðishvalir eru háðir lágmarks þéttleika til að geta viðhaldið stofninum en þola heldur ekki of mikinn þéttleika vegna innbyrðis samkeppni. Því er hröð offjölgun ólíklegri hjá slíkum tegundum. Hvalir ýta frekar undir stöðugleika vistkerfa með því að draga úr miklum sveiflum ýmissa fæðutegunda á fæðusvæðum sínum. Sífellt fleiri rannsóknir benda til þess að einn af lykilþáttum í vistkerfum sjávar sem þarf að endurheimta og styrkja að nýju séu stærri sjávardýr sem tróni ofarlega í fæðukeðjunni, líkt og hvalir. Mikilvægur ávinningur af styrkingu stofna stórra sjávardýra geta verið aukin afköst í flæði næringarefna um vistkerfin, aukin kolefnisbinding vistkerfa og efling á lífbreytileika þeirra svæða. Stjórnun á stærð fiskistofna með hvalveiðum hefur mjög takmarkaðan vísindalegan rökstuðning. Auk þess eru það stærri fiskar og önnur rándýr sem taka töluvert meira en hvalir af nytjategundum Íslendinga. Rannsóknir hafa bent til að það þyrfti að margfalda veiðar á hvölum við Ísland til að þær gætu haft mælanleg áhrif á fiskistofna. Slíkar veiðar myndu öllu heldur ógna hvalastofnum verulega sem í kjölfarið gætu haft verulega neikvæð áhrif í vistkerfum sjávar. Ábyrg fiskveiðistjórnun, þar sem notast er við vistkerfanálgun, er líklegri til árangurs í viðhaldi sterkari fiskistofna. Frá upphafi iðnbyltingar hefur álag á lífríkið aukist stöðugt. Mengun, búsvæðaröskun og ofveiði hefur umturnað stórum hluta vistkerfa jarðar. Við mannfólkið erum plágan í þessu samhengi. Ekki langreyður og félagar sem hafa synt um heimsins höf í um 10 milljónir ára og staðið af sér gífurlegar breytingar í hafi. Mestu hamfarirnar á þessu langa tímabili standa yfir núna og eru af mannavöldum. Edda Elísabet Veiðar á hvölum Í dag eru það aðeins Íslendingar, Norðmenn og Japanir sem stunda atvinnuhvalveiðar. Við veiðar á hvölum eins og öðrum villtum stofnum gilda strangar reglugerðir sem þeim þjóðum sem veiðarnar stunda er gert að fylgja, hér er rýnt í tvo mikilvæga þætti: 1)Veiðarnar mega ekki ógna stofnum tegundarinnar. Ráðlegging á veiðum á í mesta lagi 161 langreyði á ári frá 2018-2025, en það væri um 4% af stofninum hefði kvótinn verið að fullu nýttur, er eflaust varfærnisleg hvað stofnstærð varðar. En það sem ráðgjöfin tekur ekki fyrir er sú óvissa sem ríkir um framtíð hvala í vistkerfum hafsins á næstu áratugum, hún tekur ekki fyrir þær ógnir sem steðja að stofnum hvala aðrar en hvalveiðar. Auk þessara álagsþátta sem hvalir búa nú við þá er ýmislegt annað sem getur unnið gegn þeim, má þar sérstaklega nefna frjósemi. Frjósemi er lág hjá langlífum tegundum eins og langreyðum og öðrum skíðishvölum þar sem kvendýrin eignast kálfa að jafnaði annað til þriðja hvert ár. Skíðishvalamæðurnar þurfa að vera hraustar og vel nærðar til að geta mjólkað nægilega þá 6-7 mánuði sem kálfurinn er á spena. Að því loknu er kálfurinn á eigin vegum og til að eiga líkur á að lifa af þarf hann að læra hvar fæðu er að finna. Nýlegar rannsóknir benda til þess að breytingar á útbreiðslumynstri fæðutegunda sumra skíðishvala hafi leitt til neikvæðra áhrifa á líkamsástand þeirra og frjósemi. Rauð flögg eru hér óneitanlega sjáanleg þar sem um ræðir veiðar úr stofni sem er undir miklu álagi nú þegar, er með lága frjósemi og reiðir sig á óstöðug búsvæði. 2)Drápin þurfa að vera mannúðleg. Ráðgjöf Alþjóðahvalveiðiráðsins sem Hafrannsóknastofnun styður við í ráðgjöf sinni til stjórnvalda tekur ekki tillit til veiðiaðferðanna sjálfra. Eins og kom fram í skýrslu MAST, sem byggði á eftirliti Fiskistofu í hvalveiðiskipum árið 2022, þá samræmast veiðar á stórhvelum ekki markmiðum laga um velferð dýra. Fagráð um velferð dýra komst að sömu niðurstöðu að vel ígrunduðu máli og var ráðið sammála um að mörg þeirra ófrávíkjanlegu skilyrða sem þarf að uppfylla við skotveiðar á villtum spendýrum, sé ekki hægt að viðhafa við veiðar á stórhvelum. Sem dæmi er ekki mögulegt að ákvarða kyn hvala frá veiðiskipunum né hvort þær hvalkýr sem veiddar eru séu kelfdar eða mjólkandi. Í reglugerð um hreindýraveiði er skýrt kveðið á um hve mörg hreindýr megi veiða á hverju ári og hvernig veiðum skuli skipt eftir svæðum, veiðitíma, aldri og kyni dýra, að fengnum tillögum Umhverfisstofnunar. Slíkum vinnubrögðum hvað varðar aldur og kyn er ekki hægt að vinna eftir við hvalveiðar. Þó er hægt að tryggja að áberandi smærri langreyðar séu ekki veiddar. Edda Elísabet Sérfræðingar sem ráðið ráðfærði sig við bentu jafnframt á að veiðar á stórhvelum væru ekki mögulegar án þess að dýrunum sé fylgt um tíma. Þar með sé verið að valda þeim og öðrum hvölum í grennd streitu og ótta. Eins og kemur fram í lögum um velferð dýra skulu dýr aflífuð með skjótum og sársaukalausum hætti og eftir því sem unnt er án þess að önnur dýr verði þess vör. Forðast skal að valda dýrum óþarfa þjáningum eða hræðslu. Miðgildi tímalengdar dauðastríðsins var 11,5 mínútur samkvæmt eftirlitsskýrslu MAST, auk þess sem tvær langreyðar háðu dauðastríð í meira en eina klukkustund. Einn helsti sérfræðingur Norðmanna í hvalveiðum er dýralæknirinn Egil Ole Øen og er haft eftir honum í skýrslu fagráðsins að ekki sé hægt að tryggja skjótan dauðdaga hvalanna þrátt fyrir að skutli sé skotið á það svæði sem tilgrein er í ráðleggingum. Til samanburðar má aftur nefna hreindýraveiði. Í þeim veiðum er önnur skytta (leiðsögumaður) tilbúin til að fella dýrið strax verði fyrsta skotið feilskot. Það tekur aftur á móti rúmlega 7 mínútur að hlaða hvalaskutulinn að nýju, svo þarf að bíða eftir færi sem er ekki auðfengið ef hvalurinn kafar og syndir úr færi. Í rannsókn sem kom út 2009 um hvalveiðar Japana kom í ljós að um 20% veiddra hvala dó samstundis á meðan 80% hvalanna tók að jafnaði 10 mínútur að deyja. Því er fátt sem bendir með óhyggjandi hætti til þess að hvalveiðar séu mannúðlegar. Hafi lesendur áhuga á að kynna sér málið betur og þær vísindagreinar sem lagðar eru til grundvallar í þessari umræðu er vert að benda á skýrslu sem höfundur tók saman fyrir Matvælaráðuneytið árið 2023 um hvali í vistkerfi sjávar við Ísland. Höfundur er hvalasérfræðingur (PhD) og lektor í líffræði við Menntavísindasvið Háskóla Íslands.
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun
Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar
Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar
Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar
Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar
Skoðun Iftar, agape og Eid: Kristnir og múslimar við sama borð Hilal Kücükakin Kizilkaya,Sigurvin Lárus Jónsson skrifar
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun