Spurningaskrárnar eru alls níu og eru allar aðgengilegar á vef safnsins. Spurt er til dæmis um undirbúning, jólamat, jólagjafir og þætti, bíómyndir, tónlist og dýrahald. Sigurlaug segir að þannig geti fólk svarað einum í einu og tekið sér tíma þegar það getur í þetta. Helga og Sigurlaug fóru yfir spurningalistana og hefðirnar í Bítinu á Bylgjunni í morgun.
Helga segir þetta hluta af þjóðháttasöfnun safnsins.
„Þetta hefur verið gert síðan 1960. Fyrst vorum við að safna upplýsingum um gamla sveitasamfélagið sem var að hverfa. Sláturtíð, heyannir og lífið í torfbæjunum en undanfarin ár höfum við verið að safna upplýsingum um Covid, Eurovision-hefðir, þjóðtrú sjómanna og upplýsingar um lífið á vellinum.“
Hún segir þau svo hafa áttað sig á því að engum upplýsingum um jólahefðir Íslendinga hefur verið safnað frá því að Árni Björnsson safnaði fyrir Sögu jólanna sem kom út árið 2006 sem fjallar um jólahefðir fyrr og síðar á Íslandi og víðar um heim.
„Jólin eru svolítið öðruvísi hjá okkur núna. Ég er ekki með spýtutré í torfbænum sem ég kveiki kertin á á aðfangadagskvöld, ég viðurkenni það,“ segir Helga.
Vilja heyra um hefðir og ekki hefðir
Hún segir þær því gjarnan vilja heyra um hefðir Íslendinga eða jafnvel ef það eru ekki hefðir. Það geti verið um matinn eða jólatréð eða hvað sem er.
„Margir eiga sér persónulegar hefðir eða sem eru bundnar við fjölskylduna. Það þarf ekki að vera stórvægilegt. Það getur verið bara að baka piparkökur öll saman, einn dag í aðventunni,“ segir Sigurlaug eða að fara í göngutúr að skoða jólaljós. Það sé eitthvað sem gefi þessum tíma gildi eða merkingu.
„Það er einmitt svona sem við erum að leita eftir, við spyrjum um hefðir sem eru sjálfssprottnar.“
Þær segja meira og minna flestar hefðir Íslendinga teknar upp frá öðrum nema hefðin um jólasveinana. Sögur af Grýlu hafi samt sem áður breyst í gegnum tíðina og hún hafi á einhvern hátt orðið ljúfari. Helga segir hana samt alltaf koma á safnið árlega og hóta að taka einhverja pabba eða óþekk börn. Fyrsti jólasveinninn komi á safnið á morgun því Stekkjastaur kemur til byggða í kvöld. Þeir verði svo á safninu daglega fram að jólum.
Sigurlaug segir gjafir til barna á þessum tíma ekki séríslenska hefð en þessi hefð að þrettán jólasveinar gefi börnum sé séríslensk. Það þekkist þó annars staðar að börn fái glaðning eða gjafir á aðventu eða í aðdraganda jóla.
Þær segja sem dæmi alltaf umræðu koma upp í foreldrahópum um það hversu strangir jólasveinarnir eigi að vera og hvort þeir eigi að vera að gefa kartöflur. Það sé dæmi um það hvernig samfélagið hafi breyst.
„Við erum dugleg að taka upp hefðir alls staðar að og ég held að sem betur fer komi líka nýjar hefðir hingað til lands með fólki sem vill setjast hér að. Það eru oft eftirsóknarverðar og skemmtilegar hefðir,“ segir Sigurlaug.
Jólaálfurinn heilli marga
Við séum næm fyrir þeim og fljót að átta okkur á því hvort hún höfði til okkar eða ekki. Hefðir eins og möndlugjöf er til dæmis skandinavísk, en alíslenskt að gefa kartöflu í skóinn. Í Bandaríkjunum fá börnin sem ekki eru þæg kol.
Helga segir þær einnig spyrja um nýja jólavætti. Meðal þeirra sé hilluálfurinn sem komi frá Bandaríkjunum. Helga segir IKEA-geitina annan jólavætt sem margir hafi mikla skoðun á.
„Við ráðum ekki svo auðveldlega við þessa jólavætti. Þegar þeir eru komnir þá sér maður að foreldrar eru að bakstra og brasa við að eiga við þennan jólaálf,“ segir Sigurlaug. Honum fylgi miklir töfrar og það geti útskýrt hversu greitt aðgengi hann á að hjarta Íslendinga hversu hrekkjóttur hann er og hversu slæma hluti hann gerir.
„Kannski eru íslenskir jólasveinar orðnir of stilltir.“
Sigurlaug segir að í rannsókninni sé einnig spurt um samsettar fjölskyldur. Það geti verið heljarinnar mál og þær séu að reyna að ná utan um það hvernig fólk gerir þetta.
„Við viljum flest að öllum líði vel á jólunum og allir geti verið saman sáttir og glaðir en þetta getur verið flókið mál.“
Bókalesturinn jólahefð
Hver sé stærsta jólahefð Íslendinga segja þær erfitt að svara en segja jólasveina, jólatré og jólagjafir koma fyrst upp í hugann, og nefna auk þess bókalestur á jólum.
„En svo held ég að við eigum einhverjar heilagar hefðir sem eru heilagar fjölskyldum okkur sem við höldum mjög fast í og yrðum ansi leið ef við þyrftum að hnika við þeim.“
Hægt er að svara spurningakönnununum hér á vef Þjóðminjasafnsins.
