Evrópa og Bandaríkin í skugga hægri öfga Reynir Böðvarsson skrifar 13. janúar 2025 18:01 Árið 2025 stendur hinn vestræni heimur á krossgötum, þar sem hægri öfgaflokkar hafa náð völdum í Bandaríkjunum og einnig nú þegar eða eru nærri því að ná völdum í fjölda ríkja Evrópu. Undanfari þessarar þróunar er að sjálfsögðu margþættur, en má meðal annars rekja til aukinnar pólitískrar sundrungar, efnahagslegra óstöðugleika og öryggisógnana, ímyndaðra eða ekki, sem hægri öfgahreyfingar hafa nýtt sér til að ala á ótta og skapa þannig sundrungu. Ýmislegt bendir til að hergagnaiðnaðurinn á vesturlöndum eigi hlut að máli á bak við tjöldin. Í Evrópu hefur hægri öfgastefna öðlast nýtt líf með því að byggja á óánægju með hefðbundin stjórnmálaöfl. Þjóðernisflokkar í mörgum löndum hafa ýtt undir tortryggni gagnvart innflytjendum og alþjóðastofnunum. Þeir hafa í auknum mæli unnið fylgi með kröfum um harðari innflytjendastefnu, aukið fullveldi þjóðríkja og andstöðu við Evrópusambandið. Í þessu nýja landslagi hefur samstarf við ríki eins og Rússland aukist í skjóli vaxandi tortryggni gagnvart vestrænum stofnunum. Á sama tíma hefur fjölmiðlafrelsi og réttarríkið verið skorið við nögl víða, þar sem stjórnvöld hafa staðið í vegi fyrir andstöðu og tryggt sér yfirráð yfir dómstólum og fjölmiðlum. Í Ungverjalandi, Ítalíu og Finnlandi hafa hægri öfgahreyfingar komist í ríkisstjórn og í löndum eins og Hollandi, Frakklandi, Þýskalandi, Austurríki og Svíþjóð hafa hægri hreyfingar, sem einu sinni þóttu jaðarhópar, komist í valdastöður á þingi með loforðum um að tryggja „öruggt samfélag“ og bregðast við meintu „menningarlegu niðurbroti“. Í öllum þessum löndum er andúð á fjölbreytileika og hnattvæðingu notuð til að réttlæta takmarkanir á mannréttindum og stóraukin völd ríkisins notuð til þess að takmarka frelsi jaðarhópa. Þessi þróun hefur gert þjóðernissinnaða stjórnmálamenn ráðandi, þar sem stefnt er að því að styrkja „hefðbundin gildi“ í andstöðu við frjálslynda lýðræðishefð. Í Bandaríkjunum hefur hægri öfgaöldunni fylgt dramatísk pólitísk breyting. Eftir byltingarkenndar kosningar náði flokkur undir forystu öfgaþjóðernissinna valdi í báðum deildum Bandaríkjaþings og fengu sinn fulltrúa, Donald Trump, sem forseta. Með skírskotun til ótta vegna samfélagslegra breytinga, vaxandi innflytjendafjölda og „útlendrar ógnar“, hefur stjórn þeirra farið í gegnum víðtækar breytingar á samfélagsgerðinni. Löggjöf sem takmarkar réttindi minnihlutahópa og kynþátta verður innleidd, ásamt hertri stefnu í innflytjendamálum. Ríkisstofnanir hafa orðið vettvangur fyrir pólitíska hreinsanir, þar sem óvinsælum embættismönnum verður ýtt til hliðar fyrir þá sem eru stjórnvöldum þóknanlegir. Báðum megin Atlantshafsins hefur hægri öfgastefnan sameinast í baráttu gegn fjölbreytileika, umburðarlyndi og hnattvæðingu. Alþjóðleg samvinna, þar á meðal á sviði loftslagsmála, hefur minnkað, þar sem þjóðernishyggja hefur fengið forgang fram yfir alþjóðlegar lausnir. Þessi þróun hefur leitt til aukinnar spennu á heimsvísu, þar sem stórveldi eins og Kína og einnig Rússland nýta sér pólitíska veikleika Vesturlanda til að auka áhrif sín. Lýðræðið sjálft er augljóslega í hættu. Með því að grafa undan frjálsum fjölmiðlum, réttarkerfi og mannréttindum hefur hægri öfgastefnan náð að styrkja stöðu sína, oft undir yfirskini laga og reglna. Óvissa ríkir um framtíð vestrænna lýðræðisríkja, þar sem átök um grunngildi og grundvallarréttindi verða sífellt harðari og dýpri. Spurningin er hvort lýðræðisöflin hafi nokkurn möguleika á að snúa þessari þróun við eða hvort nýtt pólitískt landslag sé að mótast til lengri tíma. Höfundur er sósíalisti. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Reynir Böðvarsson Mest lesið Halldór 29.03.2025 Halldór Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun Uppsagnarbréf til góða fólksins Daníel Freyr Jónsson Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson Skoðun Skoðun Skoðun Uppsagnarbréf til góða fólksins Daníel Freyr Jónsson skrifar Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar Skoðun Vilji til að rjúfa kyrrstöðu í húsnæðiskreppunni Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson skrifar Skoðun Veit sem sagt Grímur betur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig talar maður við tölvur og hafa vélar rökhugsun? Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Verkin sem ríkisstjórnin verður dæmd af Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn gegn fjölskyldusameiningum? Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lýðræðið deyr í myrkrinu Heiðar Örn Sigurfinnsson skrifar Skoðun Færni til framtíðar Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ofbeldi Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lestu Gaza Móheiður Hlíf Geirlaugsdóttir skrifar Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar Skoðun 10 ár og bull í lokin Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Opið bréf til atvinnuvegaráðherra: 48 daga, nei takk Gísli Gunnar Marteinsson skrifar Skoðun Á nú að opinbera það að ég veit í rauninni ekki neitt? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Háskóli Höfuðborgarinnar, ekki Íslands Arent Orri Claessen,Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson skrifar Sjá meira
Árið 2025 stendur hinn vestræni heimur á krossgötum, þar sem hægri öfgaflokkar hafa náð völdum í Bandaríkjunum og einnig nú þegar eða eru nærri því að ná völdum í fjölda ríkja Evrópu. Undanfari þessarar þróunar er að sjálfsögðu margþættur, en má meðal annars rekja til aukinnar pólitískrar sundrungar, efnahagslegra óstöðugleika og öryggisógnana, ímyndaðra eða ekki, sem hægri öfgahreyfingar hafa nýtt sér til að ala á ótta og skapa þannig sundrungu. Ýmislegt bendir til að hergagnaiðnaðurinn á vesturlöndum eigi hlut að máli á bak við tjöldin. Í Evrópu hefur hægri öfgastefna öðlast nýtt líf með því að byggja á óánægju með hefðbundin stjórnmálaöfl. Þjóðernisflokkar í mörgum löndum hafa ýtt undir tortryggni gagnvart innflytjendum og alþjóðastofnunum. Þeir hafa í auknum mæli unnið fylgi með kröfum um harðari innflytjendastefnu, aukið fullveldi þjóðríkja og andstöðu við Evrópusambandið. Í þessu nýja landslagi hefur samstarf við ríki eins og Rússland aukist í skjóli vaxandi tortryggni gagnvart vestrænum stofnunum. Á sama tíma hefur fjölmiðlafrelsi og réttarríkið verið skorið við nögl víða, þar sem stjórnvöld hafa staðið í vegi fyrir andstöðu og tryggt sér yfirráð yfir dómstólum og fjölmiðlum. Í Ungverjalandi, Ítalíu og Finnlandi hafa hægri öfgahreyfingar komist í ríkisstjórn og í löndum eins og Hollandi, Frakklandi, Þýskalandi, Austurríki og Svíþjóð hafa hægri hreyfingar, sem einu sinni þóttu jaðarhópar, komist í valdastöður á þingi með loforðum um að tryggja „öruggt samfélag“ og bregðast við meintu „menningarlegu niðurbroti“. Í öllum þessum löndum er andúð á fjölbreytileika og hnattvæðingu notuð til að réttlæta takmarkanir á mannréttindum og stóraukin völd ríkisins notuð til þess að takmarka frelsi jaðarhópa. Þessi þróun hefur gert þjóðernissinnaða stjórnmálamenn ráðandi, þar sem stefnt er að því að styrkja „hefðbundin gildi“ í andstöðu við frjálslynda lýðræðishefð. Í Bandaríkjunum hefur hægri öfgaöldunni fylgt dramatísk pólitísk breyting. Eftir byltingarkenndar kosningar náði flokkur undir forystu öfgaþjóðernissinna valdi í báðum deildum Bandaríkjaþings og fengu sinn fulltrúa, Donald Trump, sem forseta. Með skírskotun til ótta vegna samfélagslegra breytinga, vaxandi innflytjendafjölda og „útlendrar ógnar“, hefur stjórn þeirra farið í gegnum víðtækar breytingar á samfélagsgerðinni. Löggjöf sem takmarkar réttindi minnihlutahópa og kynþátta verður innleidd, ásamt hertri stefnu í innflytjendamálum. Ríkisstofnanir hafa orðið vettvangur fyrir pólitíska hreinsanir, þar sem óvinsælum embættismönnum verður ýtt til hliðar fyrir þá sem eru stjórnvöldum þóknanlegir. Báðum megin Atlantshafsins hefur hægri öfgastefnan sameinast í baráttu gegn fjölbreytileika, umburðarlyndi og hnattvæðingu. Alþjóðleg samvinna, þar á meðal á sviði loftslagsmála, hefur minnkað, þar sem þjóðernishyggja hefur fengið forgang fram yfir alþjóðlegar lausnir. Þessi þróun hefur leitt til aukinnar spennu á heimsvísu, þar sem stórveldi eins og Kína og einnig Rússland nýta sér pólitíska veikleika Vesturlanda til að auka áhrif sín. Lýðræðið sjálft er augljóslega í hættu. Með því að grafa undan frjálsum fjölmiðlum, réttarkerfi og mannréttindum hefur hægri öfgastefnan náð að styrkja stöðu sína, oft undir yfirskini laga og reglna. Óvissa ríkir um framtíð vestrænna lýðræðisríkja, þar sem átök um grunngildi og grundvallarréttindi verða sífellt harðari og dýpri. Spurningin er hvort lýðræðisöflin hafi nokkurn möguleika á að snúa þessari þróun við eða hvort nýtt pólitískt landslag sé að mótast til lengri tíma. Höfundur er sósíalisti.
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun
Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar
Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar
Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar
Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun