Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar 31. mars 2025 11:31 Kvikmyndagerð á Íslandi er ekki aðeins listform, heldur öflugur drifkraftur sem mótar og styrkir sjálfsmynd okkar sem þjóðar hér heima og erlendis á sama tíma og hún skapar umtalsverð efnahagsleg verðmæti fyrir þjóðarbúið. Ekkert verður til í tómarúmi Undraverður árangur hefur náðst í kvikmyndagerð á Íslandi á liðnum árum svo eftir er tekið. Endurspeglast þetta meðal annars í þeim fjölda tilnefninga til verðlauna sem íslenskar kvikmyndir hafa fengið um heim allan sem og þeim fjölda erlendu verkefna sem tekin hafa verið upp hér á landi við góðan orðstír. Slíkur árangur verður ekki til í tómarúmi, að baki honum liggur mikil vinna fagfólks í kvikmyndagerð hér á landi, sem reiðir sig meðal annars á stoðkerfi framleiðslu hér á landi hvort sem um er að ræða Kvikmyndasjóð eða endurgreiðslukerfið. Hörð alþjóðleg samkeppni Hörð alþjóðleg samkeppni ríkir milli landa um að laða að stór kvikmyndaverkefni sem rata í bíósali og á sjónvarpsskjái heimila um víða veröld. Þannig hafa yfir 100 lönd og fylki sett á laggirnar endurgreiðslukerfi í kvikmyndagerð til að auka samkeppnishæfni eigin kvikmyndaiðnaðar, skapa virðisaukandi og hugverkadrifin störf og styrkja ímynd viðkomandi svæða. Oft er Nýja Sjáland nefnt í þessu samhengi í kjölfar þessi að kvikmyndirnar um Hringadróttinssögu og Hobbitann voru teknar upp þar í landi. Ákveðin straumhvörf urðu í samkeppnishæfni kvikmyndagerðar á Íslandi þegar endurgreiðsluhlutfallið var hækkað í 35% fyrir verkefni af ákveðinni stærð. Sem dæmi um hversu kvikur hinn alþjóðlegi kvikmyndabransi er má nefna að daginn eftir að breytingin var samþykkt stórjókst fjöldi innsendra erinda til framleiðslufyrirtækja hér á landi um mögulegt samstarf. Hverju hefur kvikmyndaiðnaðurinn skilað fyrir Ísland? Í úttekt á endurgreiðslukerfinu í kvikmyndagerð sem breska ráðgjafafyrirtækið Olsberg SPI vann fyrir stjórnvöld kom fram að fyrir hverja krónu sem fór í gegnum endurgreiðslukerfið á úttektartímabilinu (2019-2022) var ávinningurinn fyrir íslenskt efnahagslíf 6,8 krónur miðað við bein, óbein og afleidd áhrif. Þannig áætlaði Olsberg að endurgreiðsluhæf framleiðsluverkefni í kvikmynda- og sjónvarpsþáttagerð hafi varið á bilinu 9,7–28,9 milljörðum króna á Íslandi á hverju ári. 86% útgjaldanna hefðu ekki átt sér stað á Íslandi ef ekkert endurgreiðslukerfi væri fyrir hendi. Efnahagsleg umsvif kvikmyndaiðnaðarins á tímabili úttektarinnar voru 238 milljarðar króna og heildaratvinnutekjur hér á landi voru 48,9 milljarðar króna. Alls störfuðu 4.200 manns í beinum, óbeinum og afleiddum stöfum hérlendis við endurgreiðsluhæf kvikmyndaverkefni árið 2022, allt frá leikurum, förðunarfræðingum, búningahönnuðum og tæknifólki á öllum aldri, til þyrluflugmanna og bílstjóra. True Detective: Dæmi um áhrif víða um land Tökur á sjónvarpsþáttaröðinni True Detective er stærsta erlenda fjárfesting í menningu hér á landi enda nam hún 11,5 milljarði króna og vann framleiðslufyrirtækið Truenorth verkefnið alfarið hér á Íslandi fyrir sjónvarpsstöðina HBO Max. Tökur á þáttaröðinni fóru fram víða um landið með tilheyrandi umsvifum. Um það bil 65% af kostnaði verkefnisins féll til á höfuðborgarsvæðinu eða tæpur 7,5 milljarður. Um 15% af kostnaði verkefnisins féll til á Reykjanesi eða rúmur 1,7 milljaður króna og svipuð upphæð féll til á Norðurlandi eystra. Á Suðurlandi féll til 5% af kostnaði verkefnisins eða tæpar 600 m.kr. Fjölbreytt þjónusta naut raunverulega góðs af Við tökur á sjónvarpsþáttaröðinni var keypt þjónusta af 925 fyrirtækjum um allt land. Beinar launa- og verktakagreiðslur greiddar til einstaklinga sem unnu við verkefnið voru rúmur 4,6 milljarðar eða 40% af heildarkostnaði verkefnisins. Greiðslur til fyrirtækja sem þjónusta kvikmyndagerð á Íslandi, svo sem stúdió, tækja-, leikmyndaog aðstöðuleigur námu rúmum 3,4 milljörðum eða tæpum 30% af heildarkostnaði verkefnisins og greiðslur til ferðaþjónustufyrirtækja voru rúmar 2 milljarðar króna eða um 17,4 % af verkefninu. Tækifæri og tengslanet Til viðbótar skapa verkefni líkt og þetta einnig verðmæta þekkingu, tengslanet og tækifæri sem erfitt er að setja verðmiða á. Sýnilegasta dæmi er sennilega sá fjöldi íslenskra leikara sem hefur fengið hlutverk í stórum erlendum kvikmynda- og sjónvarpsverkefnum. Þá hefur kvikmyndagerð orðið að heilsársatvinnugrein, sem er stór breyting til batnaðar. Þá eru ótalin þau jákvæðu áhrif og tækifæri sem verkefni sem þessi hafa á ímynd Íslands sem áfangastaðar fyrir ferðamenn. Íslenskir hagsmunir í húfi Nýverið voru kynntar tillögur starfshóps um hagræðingu í ríkisrekstri þar sem ein tillagan snéri að endurskoðun á endurgreiðslukerfinu með þeim orðum að „Endurgreiðslur vegna framleiðslu kvikmynda verða skv. áætlun 2,5 ma.kr. næstu árin. Þar sem ekki er hámark á greiðslunum geta þær orðið mun hærri, eins og 2024 þegar þær voru yfir 5 ma.kr. Tilefni er til að setja skýrari mörk á endurgreiðslur.“ Þá var einnig vitnað í mögulegar útfærslur á slíku með orðunum „Afnema skilyrði fyrir 35% endurgreiðslu vegna kvikmyndagerðar. Halda hlutfallinu í 25% eða jafnvel lækka það….“ Það er enginn vafi í mínum huga að samkeppnishæfni Íslands í kvikmyndagerð myndi skaðast verulega gengju hugmyndir sem þessar eftir. Möguleikar okkar á að ná í stór erlend verkefni, líkt og verðlaunaseríuna True Detective, yrðu að engu. Endurgreiðslur ríkisins myndu vissulega minnka, en það yrði á kostnað íslenskra hagsmuna og tækifæra. Hvatning til stjórnvalda Ég get upplýst hér að á vettvangi Truenorth hefur verið unnið að undirbúningi sjónvarpsþátta um Sturlungaöld, en fyrirtækið keypti réttinn af skáldsögum Einars Kárasonar með það fyrir augum að koma þessum íslenska menningararfi á sjónvarpsheimskortið í samvinnu við stóra erlenda aðila með tökum hér á landi. Lykilforsenda á þeirri vegferð er hins vegar að Ísland verði áfram samkeppnishæft. Ég vil því hvetja stjórnvöld áfram til góðra verka, og til þess að standa með og styðja við kvikmyndagerð á Íslandi, hvort sem um ræðir Kvikmyndasjóð eða endurgreiðslukerfið í kvikmyndagerð, til dæmis með 35% fyrir öll verkefni. Það er til mikils að vinna, ekki bara fyrir íslenska menningu og tungu, heldur einnig þjóðarbúið. Höfundur er framkvæmdarstjóri kvikmyndaframleiðslufyrirtækisins Truenorth. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kvikmyndagerð á Íslandi Mest lesið Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson Skoðun Mega bara íslenskir karlmenn nauðga konum á Íslandi? Guðný S. Bjarnadóttir Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson Skoðun Skoðun Skoðun Friður - í framsöguhætti eða viðtengingarhætti? Bryndís Schram skrifar Skoðun Næringarfræði er lykillinn að betri heilsu, viltu vera með? Guðrún Nanna Egilsdóttir skrifar Skoðun Löngu þarft samtal um hóp sem gleymist! Katarzyna Kubiś skrifar Skoðun Menntun fyrir öll – nema okkur Haukur Guðmundsson skrifar Skoðun Það er ekki hægt að loka augunum fyrir þessum veruleika Davíð Bergmann skrifar Skoðun Kirkjugarðsballið: Eiga Íslendingar að mæta þar? Birgir Dýrfjörð skrifar Skoðun Að sækja gullið (okkar) Þröstur Friðfinnsson skrifar Skoðun Til hamingju blaðamenn! Hjálmar Jónsson skrifar Skoðun Stormur í Þjóðleikhúsinu Bubbi Morthens skrifar Skoðun Börn í skugga stríðs Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Opið bréf til mennta- og barnamálaráðherra Gunnar Örn Vopnfjörð Þorsteinsson skrifar Skoðun Hvernig gerum við Grundarhverfi enn betra? Ævar Harðarson skrifar Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun 120km hraði á Keflavíkurveginum og netsölur með áfengi Jón Páll Haraldsson skrifar Skoðun Lausnin liggur fyrir – Landspítali þarf að stíga skrefið Sandra B. Franks skrifar Skoðun Auðbeldi SFS Örn Bárður Jónsson skrifar Skoðun Skjárinn og börnin Daðey Albertsdóttir,Silja Björk Egilsdóttir,Skúli Bragi Geirdal skrifar Skoðun „Er stjúpmamma þín vond eins og í Öskubusku?“ Hafdís Bára Ólafsdóttir skrifar Skoðun Af hverju er Framsóknarfólk hamingjusamast? Árelía Eydís Guðmundsdóttir skrifar Skoðun Norska leiðin hefur gefist vel – í Póllandi Heiðrún Lind Marteinsdóttir skrifar Skoðun Opið hús fyrir útvalda Björn Brynjúlfur Björnsson skrifar Skoðun Af hverju hræðist fólk kynjafræði? Eydís Ásbjörnsdóttir skrifar Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar Skoðun Hópnauðganir/svartheimar! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Valdið og samvinnuhugsjónin Kjartan Helgi Ólafsson skrifar Skoðun NPA breytti lífinu mínu Sveinbjörn Eggertsson skrifar Skoðun Hefur þú tilkynnt um ofbeldi gegn barni? Alfa Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Gildi kærleika og mannúðar Toshiki Toma skrifar Skoðun Hvernig tryggjum við samkeppnishæfni þjóðar? Jón Skafti Gestsson skrifar Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Sjá meira
Kvikmyndagerð á Íslandi er ekki aðeins listform, heldur öflugur drifkraftur sem mótar og styrkir sjálfsmynd okkar sem þjóðar hér heima og erlendis á sama tíma og hún skapar umtalsverð efnahagsleg verðmæti fyrir þjóðarbúið. Ekkert verður til í tómarúmi Undraverður árangur hefur náðst í kvikmyndagerð á Íslandi á liðnum árum svo eftir er tekið. Endurspeglast þetta meðal annars í þeim fjölda tilnefninga til verðlauna sem íslenskar kvikmyndir hafa fengið um heim allan sem og þeim fjölda erlendu verkefna sem tekin hafa verið upp hér á landi við góðan orðstír. Slíkur árangur verður ekki til í tómarúmi, að baki honum liggur mikil vinna fagfólks í kvikmyndagerð hér á landi, sem reiðir sig meðal annars á stoðkerfi framleiðslu hér á landi hvort sem um er að ræða Kvikmyndasjóð eða endurgreiðslukerfið. Hörð alþjóðleg samkeppni Hörð alþjóðleg samkeppni ríkir milli landa um að laða að stór kvikmyndaverkefni sem rata í bíósali og á sjónvarpsskjái heimila um víða veröld. Þannig hafa yfir 100 lönd og fylki sett á laggirnar endurgreiðslukerfi í kvikmyndagerð til að auka samkeppnishæfni eigin kvikmyndaiðnaðar, skapa virðisaukandi og hugverkadrifin störf og styrkja ímynd viðkomandi svæða. Oft er Nýja Sjáland nefnt í þessu samhengi í kjölfar þessi að kvikmyndirnar um Hringadróttinssögu og Hobbitann voru teknar upp þar í landi. Ákveðin straumhvörf urðu í samkeppnishæfni kvikmyndagerðar á Íslandi þegar endurgreiðsluhlutfallið var hækkað í 35% fyrir verkefni af ákveðinni stærð. Sem dæmi um hversu kvikur hinn alþjóðlegi kvikmyndabransi er má nefna að daginn eftir að breytingin var samþykkt stórjókst fjöldi innsendra erinda til framleiðslufyrirtækja hér á landi um mögulegt samstarf. Hverju hefur kvikmyndaiðnaðurinn skilað fyrir Ísland? Í úttekt á endurgreiðslukerfinu í kvikmyndagerð sem breska ráðgjafafyrirtækið Olsberg SPI vann fyrir stjórnvöld kom fram að fyrir hverja krónu sem fór í gegnum endurgreiðslukerfið á úttektartímabilinu (2019-2022) var ávinningurinn fyrir íslenskt efnahagslíf 6,8 krónur miðað við bein, óbein og afleidd áhrif. Þannig áætlaði Olsberg að endurgreiðsluhæf framleiðsluverkefni í kvikmynda- og sjónvarpsþáttagerð hafi varið á bilinu 9,7–28,9 milljörðum króna á Íslandi á hverju ári. 86% útgjaldanna hefðu ekki átt sér stað á Íslandi ef ekkert endurgreiðslukerfi væri fyrir hendi. Efnahagsleg umsvif kvikmyndaiðnaðarins á tímabili úttektarinnar voru 238 milljarðar króna og heildaratvinnutekjur hér á landi voru 48,9 milljarðar króna. Alls störfuðu 4.200 manns í beinum, óbeinum og afleiddum stöfum hérlendis við endurgreiðsluhæf kvikmyndaverkefni árið 2022, allt frá leikurum, förðunarfræðingum, búningahönnuðum og tæknifólki á öllum aldri, til þyrluflugmanna og bílstjóra. True Detective: Dæmi um áhrif víða um land Tökur á sjónvarpsþáttaröðinni True Detective er stærsta erlenda fjárfesting í menningu hér á landi enda nam hún 11,5 milljarði króna og vann framleiðslufyrirtækið Truenorth verkefnið alfarið hér á Íslandi fyrir sjónvarpsstöðina HBO Max. Tökur á þáttaröðinni fóru fram víða um landið með tilheyrandi umsvifum. Um það bil 65% af kostnaði verkefnisins féll til á höfuðborgarsvæðinu eða tæpur 7,5 milljarður. Um 15% af kostnaði verkefnisins féll til á Reykjanesi eða rúmur 1,7 milljaður króna og svipuð upphæð féll til á Norðurlandi eystra. Á Suðurlandi féll til 5% af kostnaði verkefnisins eða tæpar 600 m.kr. Fjölbreytt þjónusta naut raunverulega góðs af Við tökur á sjónvarpsþáttaröðinni var keypt þjónusta af 925 fyrirtækjum um allt land. Beinar launa- og verktakagreiðslur greiddar til einstaklinga sem unnu við verkefnið voru rúmur 4,6 milljarðar eða 40% af heildarkostnaði verkefnisins. Greiðslur til fyrirtækja sem þjónusta kvikmyndagerð á Íslandi, svo sem stúdió, tækja-, leikmyndaog aðstöðuleigur námu rúmum 3,4 milljörðum eða tæpum 30% af heildarkostnaði verkefnisins og greiðslur til ferðaþjónustufyrirtækja voru rúmar 2 milljarðar króna eða um 17,4 % af verkefninu. Tækifæri og tengslanet Til viðbótar skapa verkefni líkt og þetta einnig verðmæta þekkingu, tengslanet og tækifæri sem erfitt er að setja verðmiða á. Sýnilegasta dæmi er sennilega sá fjöldi íslenskra leikara sem hefur fengið hlutverk í stórum erlendum kvikmynda- og sjónvarpsverkefnum. Þá hefur kvikmyndagerð orðið að heilsársatvinnugrein, sem er stór breyting til batnaðar. Þá eru ótalin þau jákvæðu áhrif og tækifæri sem verkefni sem þessi hafa á ímynd Íslands sem áfangastaðar fyrir ferðamenn. Íslenskir hagsmunir í húfi Nýverið voru kynntar tillögur starfshóps um hagræðingu í ríkisrekstri þar sem ein tillagan snéri að endurskoðun á endurgreiðslukerfinu með þeim orðum að „Endurgreiðslur vegna framleiðslu kvikmynda verða skv. áætlun 2,5 ma.kr. næstu árin. Þar sem ekki er hámark á greiðslunum geta þær orðið mun hærri, eins og 2024 þegar þær voru yfir 5 ma.kr. Tilefni er til að setja skýrari mörk á endurgreiðslur.“ Þá var einnig vitnað í mögulegar útfærslur á slíku með orðunum „Afnema skilyrði fyrir 35% endurgreiðslu vegna kvikmyndagerðar. Halda hlutfallinu í 25% eða jafnvel lækka það….“ Það er enginn vafi í mínum huga að samkeppnishæfni Íslands í kvikmyndagerð myndi skaðast verulega gengju hugmyndir sem þessar eftir. Möguleikar okkar á að ná í stór erlend verkefni, líkt og verðlaunaseríuna True Detective, yrðu að engu. Endurgreiðslur ríkisins myndu vissulega minnka, en það yrði á kostnað íslenskra hagsmuna og tækifæra. Hvatning til stjórnvalda Ég get upplýst hér að á vettvangi Truenorth hefur verið unnið að undirbúningi sjónvarpsþátta um Sturlungaöld, en fyrirtækið keypti réttinn af skáldsögum Einars Kárasonar með það fyrir augum að koma þessum íslenska menningararfi á sjónvarpsheimskortið í samvinnu við stóra erlenda aðila með tökum hér á landi. Lykilforsenda á þeirri vegferð er hins vegar að Ísland verði áfram samkeppnishæft. Ég vil því hvetja stjórnvöld áfram til góðra verka, og til þess að standa með og styðja við kvikmyndagerð á Íslandi, hvort sem um ræðir Kvikmyndasjóð eða endurgreiðslukerfið í kvikmyndagerð, til dæmis með 35% fyrir öll verkefni. Það er til mikils að vinna, ekki bara fyrir íslenska menningu og tungu, heldur einnig þjóðarbúið. Höfundur er framkvæmdarstjóri kvikmyndaframleiðslufyrirtækisins Truenorth.
Skoðun Matvælaframleiðslulandið Ísland – er framtíð án sérþekkingar? Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Hlustum á okkar landsliðskonur - sýnum Ísrael rauða spjaldið Hrönn G. Guðmundsdóttir,Ragnhildur Hólmgeirsdóttir skrifar
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar