Blendinn fögnuður 9. maí 2005 00:01 Hátíðahöldin í Moskvu í tilefni af því að sextíu ár eru liðin frá stríðslokum í Evrópu eru tvíbent í tvennum skilningi - bæði í nútíma- og sögulegu samhengi. Þjóðir Evrópu líta sigurinn yfir Þýzkalandi nazismans misjöfnum augum, allt eftir því hvert hlutskipti þeirra var í hildarleiknum og í þeirri nýskipan álfunnar sem komst á í kjölfar hans. Þannig neituðu til dæmis forsetar Eistlands og Litháens að þiggja boð Pútíns Rússlandsforseta um að mæta til Moskvu, en hlutskipti Eystrasaltsþjóðanna var sérstaklega biturt þar sem þær voru innlimaðar gegn vilja sínum í Sovétríkin og sluppu ekki úr þeirri prísund fyrr en nærri hálfri öld eftir stríðslokin. Hundruð þúsunda Eista, Letta og Litháa voru send í þrælkunarvinnubúðir í Síberíu. Það er mörgum gleymt að föðurlandsvinir í þessum löndum héldu uppi skæruhernaði gegn Rauða hernum allt fram á sjötta áratuginn; lengst héldu skæruliðar í skógum Litháens út. Einnig var talsverður innanlandsþrýstingur á forseta Póllands að fara hvergi. Hann mat það hins vegar svo að of miklir hagsmunir væru í húfi; sæti hann heima yrði því tekið sem móðgun í Moskvu og góðum samskiptum landanna þannig stefnt í uppnám. Margir Pólverjar telja að Rússar hafi aldrei tilhlýðilega beðist afsökunar á stríðsglæpum á borð við fjöldamorð Rauða hersins í Katyn-skógi á þúsundum yfirmanna úr pólska hernum, sem teknir höfðu verið sem stríðsfangar eftir að Sovétherinn hernam austurhluta Póllands í samræmi við griðasáttmála Hitlers og Stalíns haustið 1939. Ennfremur líta flestir Pólverjar svo á að það hafi verið sögulegt óréttlæti að þeir skyldu hafa lent í helzi Austurblokkarinnar eftir að stríðinu lauk, en ábyrgir fyrir þessu helzi voru ráðamenn í Moskvu. Það er ekki gleymt. Það kemur líka sumum Þjóðverjum spánskt fyrir sjónir að þýzki kanzlarinn skuli vera viðstaddur slíka sigurhátið Rússa, þótt opinberlega séu Þjóðverjar nú gjarnan farnir að líta svo á að sigur bandamanna yfir nazistum hefði einnig falið í sér frelsun þýzku þjóðarinnar undan þeim. Enn eru á lífi margir Þjóðverjar sem þurftu að flýja heimkynni sín undan byssustingjum Rauða hersins (svo sem frá Austur-Prússlandi, Pommern og Slésíu, héruðum sem voru "hreinsuð" af öllum Þjóðverjum); enn eru á lífi margar þýzkar konur sem þurftu að þola nauðganir og ofbeldi sigurreifra hermanna Sovéthersins fyrir 60 árum. Sigurvegararnir skrifa söguna, það er ekkert nýtt, og því hafa þjáningar Þjóðverja ekki átt upp á pallborðið þegar stríðsins er minnzt. Enda hafa Þjóðverjar sjálfir viljað forðast að gefa öðrum ástæðu til að saka þá um að vilja bera þær þjáningar sem herir Hitlers ollu saman við þjáningar Þjóðverja - hvað þá vega þær þjáningar að einhverju leyti upp á móti hver öðrum. En þessi dæmi sem hér hafa verið rakin sýna hvernig slík skrautsýning í Moskvu vekur blendnar tilfinningar í brjóstum ófárra Evrópubúa. Mörgum finnst það hljóma skringilega þegar fyrrverandi KGB-maðurinn Pútín segir að 9. maí 1945 hafi verið "dagur sigurs góðs á illu, frelsis á harðstjórn". Í ræðu yfir marserandi hermönnum sem halda á lofti rauðum gunnfánum og stórum myndum af Stalín. Stórveldishyggja ráðamanna í Moskvu fékk tímabundinn skell er Sovétríkin hrundu fyrir vel rúmum áratug. Með hersýningunni miklu í Moskvu í gær, að viðstöddum Bush Bandaríkjaforseta og leiðtogum ótal annarra landa innan sem utan Evrópu - þar á meðal Íslands - voru Rússar ekki sízt að minna á tilkall sitt til áhrifa í álfunni og heiminum; tilkall sem ekki sízt er beint gegn því sem Pútín og hans menn skynja sem sívaxandi ásælni Bandaríkjanna til áhrifa á því svæði sem þeir telja sitt "náttúrulega" áhrifasvæði, sinn bakgarð. Í þessu ljósi er sérstaklega athyglisverð ferð Bush til Kákasuslýðveldisins Georgíu, þangað sem hann hélt í beinu framhaldi af Moskvuheimsókninni. Í friðsamlegri byltingu, sambærilegri við "appelsínugulu byltinguna" í Úkraínu í vetur sem leið, halda nú menn um stjórnartaumana í Tíflis sem vilja brjótast út úr segulsviði Moskvuvaldsins og styrkja þeim mun meira tengslin í vestur, við Vestur-Evrópu og Bandaríkin. Staðan í þessu fyrrverandi Sovétlýðveldi - hvers frægasti sonur er Josef Vissarianovitsj Dsjúgasvílí, öðru nafni Stalín - er einkar snúin, en tvö héruð þess hafa sagt sig úr lögum við landið og í þessum aðskilnaðarhéruðum eru þúsundir rússneskra "friðargæzluhermanna". Bush, fyrsti Bandaríkjaforsetinn sem verið hefur viðstaddur rússneska stríðssigurhátíð, hældi í Moskvu þætti Rússa í sigrinum á nazistum en tók fram að sovézka hernámið í Mið- og Austur-Evrópu, sem fylgdi í kjölfarið, hefði verið "eitt mesta ranglæti sögunnar". Í Tíflis reyndi hann, án þess að troða Rússum of mikið um tær, að láta heimsókn sína birtast í ljósi þeirra megingilda sem hann vill standa fyrir í alþjóðamálum, það er framgangi frelsis og lýðræðis. Það blasir við að hugsunin af hálfu Bandaríkjastjórnar að baki heimsókna Bush til Moskvu og Tíflis er sú, að sýna með táknrænum hætti að hún líti svo á að sigurinn yfir nazistum og hrun Sovétríkjanna hefðu hvort tveggja verið sigur frelsisins. Og stórveldaleikurinn heldur áfram. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Gestapennar Í brennidepli Mest lesið Hlíðarendi – hverfið mitt Freyr Snorrason Skoðun Lukka Sjálfstæðisflokksins Inga María Hlíðar Thorsteinson Skoðun Jens er rétti maðurinn í brúna! Anton Berg Sævarsson Skoðun Má skera börn? Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Stuðningur fyrir börn í vanda getur verið lífsbjörg Stefán Guðbrandsson Skoðun Hver er betri sem formaður Sjálfstæðisflokksins? Þórir Garðarsson Skoðun Strandveiðar – nýliðun hægri vinstri Steindór Ingi Kjellberg Skoðun Alþjóðaflugvöllurinn á Akureyri: Hvar er Icelandair? Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Reykurinn sást löngu fyrir brunann! Davíð Bergmann Skoðun Framtíð löggæslu fínpússuð í tilraunastofunni Gaza Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Raddir, kyn og kassar Linda Björk Markúsardóttir skrifar Skoðun Færni á vinnumarkaði – ný námsleið fyrir fólk með þroskahömlun Helga Gísladóttir skrifar Skoðun Framtíðarfyrirkomulag biðlauna formanns VR Ólafur Reimar Gunnarsson skrifar Skoðun Sannanir í dómsmáli? Rithandarrannsóknir, fyrri grein Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Rödd friðar á móti sterkum her Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Leiðtogi nýrra tíma Auður Kjartansdóttir,Bjarnveig Guðbrandsdóttir,Brynhildur Einarsdóttir,Guðrún Ingadóttir,G. Sirrý Ágústsdóttir,Hafdís Gunnarsdóttir,Jónas Kári Eiríksson,Júlíus Guðni Antonsson,Ragnhildur Eva Jónsdóttir,Róbert Smári Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðaflugvöllurinn á Akureyri: Hvar er Icelandair? Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Tollflokkun rifins osts: Rangfærslur og staðreyndir Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Framtíð löggæslu fínpússuð í tilraunastofunni Gaza Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Wybory/Election/Kosningar Mateusz Gabríel K. Róbertsson skrifar Skoðun Hver er betri sem formaður Sjálfstæðisflokksins? Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Hlíðarendi – hverfið mitt Freyr Snorrason skrifar Skoðun Rétturinn til að hafa réttindi Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Chamberlain eða Churchill leiðin? Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Magnús Karl sem næsta rektor Háskóla Íslands Sólveig Ásta Sigurðardóttir,Stefanía Benónísdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisyfirvöld með í samtali um hugvíkkandi meðferðir Sara María Júlíudóttir skrifar Skoðun Flug er almenningsssamgöngur Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Barátta fyrir mannréttindum aldrei verið mikilvægari Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Löggjafinn brýtur á skólabörnum (grein 1) Valdís Ingibjörg Jónsdóttir skrifar Skoðun Strandveiðar – nýliðun hægri vinstri Steindór Ingi Kjellberg skrifar Skoðun Reykurinn sást löngu fyrir brunann! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Angist og krabbamein Auður E. Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Jens er rétti maðurinn í brúna! Anton Berg Sævarsson skrifar Skoðun Stuðningur fyrir börn í vanda getur verið lífsbjörg Stefán Guðbrandsson skrifar Skoðun Lukka Sjálfstæðisflokksins Inga María Hlíðar Thorsteinson skrifar Skoðun Silja Bára, öruggur og faglegur leiðtogi fyrir Háskóla Íslands Margrét Gíslínudóttir skrifar Skoðun Má skera börn? Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Aðför að menntakerfinu Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Er íslenska þjóðin að eldast? Þorsteinn Þorsteinsson skrifar Skoðun Áslaug Arna er framtíðin og sóknarfærið er ungt fólk Sybil Gréta Kristinsdóttir skrifar Sjá meira
Hátíðahöldin í Moskvu í tilefni af því að sextíu ár eru liðin frá stríðslokum í Evrópu eru tvíbent í tvennum skilningi - bæði í nútíma- og sögulegu samhengi. Þjóðir Evrópu líta sigurinn yfir Þýzkalandi nazismans misjöfnum augum, allt eftir því hvert hlutskipti þeirra var í hildarleiknum og í þeirri nýskipan álfunnar sem komst á í kjölfar hans. Þannig neituðu til dæmis forsetar Eistlands og Litháens að þiggja boð Pútíns Rússlandsforseta um að mæta til Moskvu, en hlutskipti Eystrasaltsþjóðanna var sérstaklega biturt þar sem þær voru innlimaðar gegn vilja sínum í Sovétríkin og sluppu ekki úr þeirri prísund fyrr en nærri hálfri öld eftir stríðslokin. Hundruð þúsunda Eista, Letta og Litháa voru send í þrælkunarvinnubúðir í Síberíu. Það er mörgum gleymt að föðurlandsvinir í þessum löndum héldu uppi skæruhernaði gegn Rauða hernum allt fram á sjötta áratuginn; lengst héldu skæruliðar í skógum Litháens út. Einnig var talsverður innanlandsþrýstingur á forseta Póllands að fara hvergi. Hann mat það hins vegar svo að of miklir hagsmunir væru í húfi; sæti hann heima yrði því tekið sem móðgun í Moskvu og góðum samskiptum landanna þannig stefnt í uppnám. Margir Pólverjar telja að Rússar hafi aldrei tilhlýðilega beðist afsökunar á stríðsglæpum á borð við fjöldamorð Rauða hersins í Katyn-skógi á þúsundum yfirmanna úr pólska hernum, sem teknir höfðu verið sem stríðsfangar eftir að Sovétherinn hernam austurhluta Póllands í samræmi við griðasáttmála Hitlers og Stalíns haustið 1939. Ennfremur líta flestir Pólverjar svo á að það hafi verið sögulegt óréttlæti að þeir skyldu hafa lent í helzi Austurblokkarinnar eftir að stríðinu lauk, en ábyrgir fyrir þessu helzi voru ráðamenn í Moskvu. Það er ekki gleymt. Það kemur líka sumum Þjóðverjum spánskt fyrir sjónir að þýzki kanzlarinn skuli vera viðstaddur slíka sigurhátið Rússa, þótt opinberlega séu Þjóðverjar nú gjarnan farnir að líta svo á að sigur bandamanna yfir nazistum hefði einnig falið í sér frelsun þýzku þjóðarinnar undan þeim. Enn eru á lífi margir Þjóðverjar sem þurftu að flýja heimkynni sín undan byssustingjum Rauða hersins (svo sem frá Austur-Prússlandi, Pommern og Slésíu, héruðum sem voru "hreinsuð" af öllum Þjóðverjum); enn eru á lífi margar þýzkar konur sem þurftu að þola nauðganir og ofbeldi sigurreifra hermanna Sovéthersins fyrir 60 árum. Sigurvegararnir skrifa söguna, það er ekkert nýtt, og því hafa þjáningar Þjóðverja ekki átt upp á pallborðið þegar stríðsins er minnzt. Enda hafa Þjóðverjar sjálfir viljað forðast að gefa öðrum ástæðu til að saka þá um að vilja bera þær þjáningar sem herir Hitlers ollu saman við þjáningar Þjóðverja - hvað þá vega þær þjáningar að einhverju leyti upp á móti hver öðrum. En þessi dæmi sem hér hafa verið rakin sýna hvernig slík skrautsýning í Moskvu vekur blendnar tilfinningar í brjóstum ófárra Evrópubúa. Mörgum finnst það hljóma skringilega þegar fyrrverandi KGB-maðurinn Pútín segir að 9. maí 1945 hafi verið "dagur sigurs góðs á illu, frelsis á harðstjórn". Í ræðu yfir marserandi hermönnum sem halda á lofti rauðum gunnfánum og stórum myndum af Stalín. Stórveldishyggja ráðamanna í Moskvu fékk tímabundinn skell er Sovétríkin hrundu fyrir vel rúmum áratug. Með hersýningunni miklu í Moskvu í gær, að viðstöddum Bush Bandaríkjaforseta og leiðtogum ótal annarra landa innan sem utan Evrópu - þar á meðal Íslands - voru Rússar ekki sízt að minna á tilkall sitt til áhrifa í álfunni og heiminum; tilkall sem ekki sízt er beint gegn því sem Pútín og hans menn skynja sem sívaxandi ásælni Bandaríkjanna til áhrifa á því svæði sem þeir telja sitt "náttúrulega" áhrifasvæði, sinn bakgarð. Í þessu ljósi er sérstaklega athyglisverð ferð Bush til Kákasuslýðveldisins Georgíu, þangað sem hann hélt í beinu framhaldi af Moskvuheimsókninni. Í friðsamlegri byltingu, sambærilegri við "appelsínugulu byltinguna" í Úkraínu í vetur sem leið, halda nú menn um stjórnartaumana í Tíflis sem vilja brjótast út úr segulsviði Moskvuvaldsins og styrkja þeim mun meira tengslin í vestur, við Vestur-Evrópu og Bandaríkin. Staðan í þessu fyrrverandi Sovétlýðveldi - hvers frægasti sonur er Josef Vissarianovitsj Dsjúgasvílí, öðru nafni Stalín - er einkar snúin, en tvö héruð þess hafa sagt sig úr lögum við landið og í þessum aðskilnaðarhéruðum eru þúsundir rússneskra "friðargæzluhermanna". Bush, fyrsti Bandaríkjaforsetinn sem verið hefur viðstaddur rússneska stríðssigurhátíð, hældi í Moskvu þætti Rússa í sigrinum á nazistum en tók fram að sovézka hernámið í Mið- og Austur-Evrópu, sem fylgdi í kjölfarið, hefði verið "eitt mesta ranglæti sögunnar". Í Tíflis reyndi hann, án þess að troða Rússum of mikið um tær, að láta heimsókn sína birtast í ljósi þeirra megingilda sem hann vill standa fyrir í alþjóðamálum, það er framgangi frelsis og lýðræðis. Það blasir við að hugsunin af hálfu Bandaríkjastjórnar að baki heimsókna Bush til Moskvu og Tíflis er sú, að sýna með táknrænum hætti að hún líti svo á að sigurinn yfir nazistum og hrun Sovétríkjanna hefðu hvort tveggja verið sigur frelsisins. Og stórveldaleikurinn heldur áfram.
Skoðun Leiðtogi nýrra tíma Auður Kjartansdóttir,Bjarnveig Guðbrandsdóttir,Brynhildur Einarsdóttir,Guðrún Ingadóttir,G. Sirrý Ágústsdóttir,Hafdís Gunnarsdóttir,Jónas Kári Eiríksson,Júlíus Guðni Antonsson,Ragnhildur Eva Jónsdóttir,Róbert Smári Gunnarsson skrifar
Skoðun Magnús Karl sem næsta rektor Háskóla Íslands Sólveig Ásta Sigurðardóttir,Stefanía Benónísdóttir skrifar
Skoðun Heilbrigðisyfirvöld með í samtali um hugvíkkandi meðferðir Sara María Júlíudóttir skrifar
Skoðun Barátta fyrir mannréttindum aldrei verið mikilvægari Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Silja Bára, öruggur og faglegur leiðtogi fyrir Háskóla Íslands Margrét Gíslínudóttir skrifar