Þú hlýtur nú að trúa á eitthvað Inga Auðbjörg K. Straumland skrifar 21. júní 2021 14:01 Stundum lendi ég í samræðum við trúað fólk um lífsskoðun mína, sem er sú að langbest sé að leita svara við lífsins spurningum í vísindum, frekar en í hindurvitnum. Mér er svo sem alls ekkert kappsmál að sannfæra þau sem trúa um að taka upp mína afstöðu, enda finnst mér mikilvægt að öllum sé frjálst að trúa því sem þeim sýnist, þó frelsi til orða og athafna í nafni trúar eða sannfæringar megi vitanlega ekki bitna á réttindum annarra. Mér er hins vegar kappsmál að samfélagið okkar sé veraldlegt og að engin ákveðin trúarbrögð njóti afgerandi forréttinda. Ég kýs að nota hugtakið trúleysi til að lýsa afstöðu minni til trúarbragða og svo orðið húmanismi til að lýsa lífsskoðun minni. Þessar samræður fela oftast í sér að viðmælandi minn hváir og spyr: „...en þú hlýtur nú að trúa á eitthvað“, sem ég svara með því að í hefðbundnum skilningi þess „að trúa á eitthvað“ þá trúi ég ekki á neitt. Ég trúi ekki á guði, æðri máttarvöld og enn síður á eilíft líf eða helvíti. Viðkomandi glottir þá og telur mig hafa málað mig út í horn og bætir við: „En trúirðu þá ekki á sjálfa þig?“ Og jú. Auðvitað trúi ég á sjálfa mig. Ég trúi á ástina, náungakærleikann og alls konar sammannleg gildi sem sum vilja eigna kristninni einni. Trúin á kaffið Ég hef verið virk í skátastarfi frá barnsaldri og fór með skátaheitið í fyrsta sinn, rjóð í kinnum, í blárri skyrtu og með klút, í Bessastaðakirkju 11 ára gömul. Þegar ég vígðist inn í skátahreyfinguna hafði ég kannski ekki aldur og þroska til að átta mig alveg á því hvað fælist í kröfu skátaheitsins um að gera það sem í mínu valdi stæði til þess að gera skyldu mína við Guð og ættjörðina - og var þar að auki vikulegur þátttakandi í kristilegu æskulýðsstarfi, svo trúarlega tengingin fór varla fyrir brjóstið á mér á þeim tímapunkti. Síðar áttaði ég mig þó á því að ég gat engan veginn staðið undir þessum kröfum og upphófst þá fimm ára barátta þar sem ég, ásamt litlum en fjölbreyttum hópi innan skátahreyfingarinnar, börðumst fyrir því að skátaheitinu yrði breytt. Krafa okkar var sú að öll sem vildu og samsömuðu sig annars veraldlegum gildagrunni skátahreyfingarinnar gætu unnið skátaheitið án þess að lofa hollustu við Guð (eða ættjörðina svo sem). Baráttan fyrir betra heiti var þörf en sársaukafull. Valdamesti maður hreyfingarinnar á þeim tíma spurði á opinberum vettvangi hvort að — fyrst leyfa ætti trúleysingjum að taka þátt í skátastarfi — það ætti ekki bara að opna hreyfinguna fyrir barnaníðingum líka. Stjórnarmaður í heimsstjórn skáta benti mér á það að trúlaus manneskja gæti aldrei náð fullum andlegum þroska og ætti því ekki heima í skátastarfi. Ekkert af þessu kom mér sérstaklega á óvart. Trúleysingjar hafa verið sakaðir um skort á siðferði áður. Það sem kom mér hins vegar á óvart var að ítrekað var mér ráðlagt að skipta bara út orðinu Guð í huganum fyrir eitthvað annað; trú á sjálfa mig, frið eða jafnvel kaffibolla. Kaffibolli, eins dýrðlegur og hann getur verið á köldum morgni, er ekki sambærilegur aðalpersónunni í trúarkerfum heimsins í mínum huga — og mér fyndist hreinlega óvirðing af minni hálfu að líkja þeim saman í hátíðlegu loforði, þó það væri bara í huganum. Í dag hefur sem betur fer mikið vatn runnið til sjávar: Skátaheitið er nú einnig til í veraldlegri útgáfu og afstaða heimssamtakanna þokast áfram líka. Í íslensku skátastarfi eru öll börn velkomin, óháð trú og uppruna, og trúarleg innræting á sér ekki lengur stað. En hvað trúir þú þá á? Eins og áður sagði nota ég hugtakið húmanismi til að lýsa lífsskoðun minni. Húmanismi er lýðræðisleg og siðræn lífsskoðun sem gefur manneskjunni rými og rétt til þess að móta líf sitt og gefa því merkingu. Húmanismi er guðlaus og hafnar yfirnáttúrulegum túlkunum á tilverunni, en hallar sér frekar að sammannlegum siðferðislegum gildum eins og samkennd, ábyrgð og víðsýni. Húmanistar gera gagnrýninni hugsun hátt undir höfði og horfa á heiminn með augum vísindanna. Húmanistar trúa því að við getum verið góð án guðs - að það þurfi ekki trúarlegar kennisetningar, hótun um helvíti og loforð um umbun í eftirlífinu til þess að fá okkur til þess að vera góð hvert við annað, haga okkur eftir siðferðislögmálum samfélagsins og breyta rétt. Húmanistar hafa svo fundið sér félagskap í lífsskoðunarfélaginu Siðmennt, sem er félag siðrænna húmanista á Íslandi, berst fyrir veraldlegu samfélagi, býður upp á veraldlegar athafnir á tímamótum og skapar vettvang fyrir húmanista til að koma saman. Þessi grein er skrifuð í tilefni af Heimsdegi húmanista, sem haldinn er 21. júní ár hvert. Höfundur er formaður Siðmenntar, félags siðrænna húmanista á Íslandi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Trúmál Inga Auðbjörg K. Straumland Mest lesið Hlíðarendi – hverfið mitt Freyr Snorrason Skoðun Lukka Sjálfstæðisflokksins Inga María Hlíðar Thorsteinson Skoðun Jens er rétti maðurinn í brúna! Anton Berg Sævarsson Skoðun Má skera börn? Magnea Gná Jóhannsdóttir Skoðun Stuðningur fyrir börn í vanda getur verið lífsbjörg Stefán Guðbrandsson Skoðun Hver er betri sem formaður Sjálfstæðisflokksins? Þórir Garðarsson Skoðun Strandveiðar – nýliðun hægri vinstri Steindór Ingi Kjellberg Skoðun Alþjóðaflugvöllurinn á Akureyri: Hvar er Icelandair? Birgir Orri Ásgrímsson Skoðun Reykurinn sást löngu fyrir brunann! Davíð Bergmann Skoðun Framtíð löggæslu fínpússuð í tilraunastofunni Gaza Kristján Þór Sigurðsson Skoðun Skoðun Skoðun Raddir, kyn og kassar Linda Björk Markúsardóttir skrifar Skoðun Færni á vinnumarkaði – ný námsleið fyrir fólk með þroskahömlun Helga Gísladóttir skrifar Skoðun Framtíðarfyrirkomulag biðlauna formanns VR Ólafur Reimar Gunnarsson skrifar Skoðun Sannanir í dómsmáli? Rithandarrannsóknir, fyrri grein Jörgen Ingimar Hansson skrifar Skoðun Rödd friðar á móti sterkum her Anna Hildur Hildibrandsdóttir skrifar Skoðun Leiðtogi nýrra tíma Auður Kjartansdóttir,Bjarnveig Guðbrandsdóttir,Brynhildur Einarsdóttir,Guðrún Ingadóttir,G. Sirrý Ágústsdóttir,Hafdís Gunnarsdóttir,Jónas Kári Eiríksson,Júlíus Guðni Antonsson,Ragnhildur Eva Jónsdóttir,Róbert Smári Gunnarsson skrifar Skoðun Alþjóðaflugvöllurinn á Akureyri: Hvar er Icelandair? Birgir Orri Ásgrímsson skrifar Skoðun Tollflokkun rifins osts: Rangfærslur og staðreyndir Erna Bjarnadóttir skrifar Skoðun Framtíð löggæslu fínpússuð í tilraunastofunni Gaza Kristján Þór Sigurðsson skrifar Skoðun Wybory/Election/Kosningar Mateusz Gabríel K. Róbertsson skrifar Skoðun Hver er betri sem formaður Sjálfstæðisflokksins? Þórir Garðarsson skrifar Skoðun Hlíðarendi – hverfið mitt Freyr Snorrason skrifar Skoðun Rétturinn til að hafa réttindi Arndís Anna Kristínardóttir Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Chamberlain eða Churchill leiðin? Ingibjörg Þóra Haraldsdóttir skrifar Skoðun Magnús Karl sem næsta rektor Háskóla Íslands Sólveig Ásta Sigurðardóttir,Stefanía Benónísdóttir skrifar Skoðun Heilbrigðisyfirvöld með í samtali um hugvíkkandi meðferðir Sara María Júlíudóttir skrifar Skoðun Flug er almenningsssamgöngur Ari Trausti Guðmundsson skrifar Skoðun Barátta fyrir mannréttindum aldrei verið mikilvægari Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar Skoðun Löggjafinn brýtur á skólabörnum (grein 1) Valdís Ingibjörg Jónsdóttir skrifar Skoðun Strandveiðar – nýliðun hægri vinstri Steindór Ingi Kjellberg skrifar Skoðun Reykurinn sást löngu fyrir brunann! Davíð Bergmann skrifar Skoðun Angist og krabbamein Auður E. Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Jens er rétti maðurinn í brúna! Anton Berg Sævarsson skrifar Skoðun Stuðningur fyrir börn í vanda getur verið lífsbjörg Stefán Guðbrandsson skrifar Skoðun Lukka Sjálfstæðisflokksins Inga María Hlíðar Thorsteinson skrifar Skoðun Silja Bára, öruggur og faglegur leiðtogi fyrir Háskóla Íslands Margrét Gíslínudóttir skrifar Skoðun Má skera börn? Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Aðför að menntakerfinu Hólmfríður Jennýjar Árnadóttir skrifar Skoðun Er íslenska þjóðin að eldast? Þorsteinn Þorsteinsson skrifar Skoðun Áslaug Arna er framtíðin og sóknarfærið er ungt fólk Sybil Gréta Kristinsdóttir skrifar Sjá meira
Stundum lendi ég í samræðum við trúað fólk um lífsskoðun mína, sem er sú að langbest sé að leita svara við lífsins spurningum í vísindum, frekar en í hindurvitnum. Mér er svo sem alls ekkert kappsmál að sannfæra þau sem trúa um að taka upp mína afstöðu, enda finnst mér mikilvægt að öllum sé frjálst að trúa því sem þeim sýnist, þó frelsi til orða og athafna í nafni trúar eða sannfæringar megi vitanlega ekki bitna á réttindum annarra. Mér er hins vegar kappsmál að samfélagið okkar sé veraldlegt og að engin ákveðin trúarbrögð njóti afgerandi forréttinda. Ég kýs að nota hugtakið trúleysi til að lýsa afstöðu minni til trúarbragða og svo orðið húmanismi til að lýsa lífsskoðun minni. Þessar samræður fela oftast í sér að viðmælandi minn hváir og spyr: „...en þú hlýtur nú að trúa á eitthvað“, sem ég svara með því að í hefðbundnum skilningi þess „að trúa á eitthvað“ þá trúi ég ekki á neitt. Ég trúi ekki á guði, æðri máttarvöld og enn síður á eilíft líf eða helvíti. Viðkomandi glottir þá og telur mig hafa málað mig út í horn og bætir við: „En trúirðu þá ekki á sjálfa þig?“ Og jú. Auðvitað trúi ég á sjálfa mig. Ég trúi á ástina, náungakærleikann og alls konar sammannleg gildi sem sum vilja eigna kristninni einni. Trúin á kaffið Ég hef verið virk í skátastarfi frá barnsaldri og fór með skátaheitið í fyrsta sinn, rjóð í kinnum, í blárri skyrtu og með klút, í Bessastaðakirkju 11 ára gömul. Þegar ég vígðist inn í skátahreyfinguna hafði ég kannski ekki aldur og þroska til að átta mig alveg á því hvað fælist í kröfu skátaheitsins um að gera það sem í mínu valdi stæði til þess að gera skyldu mína við Guð og ættjörðina - og var þar að auki vikulegur þátttakandi í kristilegu æskulýðsstarfi, svo trúarlega tengingin fór varla fyrir brjóstið á mér á þeim tímapunkti. Síðar áttaði ég mig þó á því að ég gat engan veginn staðið undir þessum kröfum og upphófst þá fimm ára barátta þar sem ég, ásamt litlum en fjölbreyttum hópi innan skátahreyfingarinnar, börðumst fyrir því að skátaheitinu yrði breytt. Krafa okkar var sú að öll sem vildu og samsömuðu sig annars veraldlegum gildagrunni skátahreyfingarinnar gætu unnið skátaheitið án þess að lofa hollustu við Guð (eða ættjörðina svo sem). Baráttan fyrir betra heiti var þörf en sársaukafull. Valdamesti maður hreyfingarinnar á þeim tíma spurði á opinberum vettvangi hvort að — fyrst leyfa ætti trúleysingjum að taka þátt í skátastarfi — það ætti ekki bara að opna hreyfinguna fyrir barnaníðingum líka. Stjórnarmaður í heimsstjórn skáta benti mér á það að trúlaus manneskja gæti aldrei náð fullum andlegum þroska og ætti því ekki heima í skátastarfi. Ekkert af þessu kom mér sérstaklega á óvart. Trúleysingjar hafa verið sakaðir um skort á siðferði áður. Það sem kom mér hins vegar á óvart var að ítrekað var mér ráðlagt að skipta bara út orðinu Guð í huganum fyrir eitthvað annað; trú á sjálfa mig, frið eða jafnvel kaffibolla. Kaffibolli, eins dýrðlegur og hann getur verið á köldum morgni, er ekki sambærilegur aðalpersónunni í trúarkerfum heimsins í mínum huga — og mér fyndist hreinlega óvirðing af minni hálfu að líkja þeim saman í hátíðlegu loforði, þó það væri bara í huganum. Í dag hefur sem betur fer mikið vatn runnið til sjávar: Skátaheitið er nú einnig til í veraldlegri útgáfu og afstaða heimssamtakanna þokast áfram líka. Í íslensku skátastarfi eru öll börn velkomin, óháð trú og uppruna, og trúarleg innræting á sér ekki lengur stað. En hvað trúir þú þá á? Eins og áður sagði nota ég hugtakið húmanismi til að lýsa lífsskoðun minni. Húmanismi er lýðræðisleg og siðræn lífsskoðun sem gefur manneskjunni rými og rétt til þess að móta líf sitt og gefa því merkingu. Húmanismi er guðlaus og hafnar yfirnáttúrulegum túlkunum á tilverunni, en hallar sér frekar að sammannlegum siðferðislegum gildum eins og samkennd, ábyrgð og víðsýni. Húmanistar gera gagnrýninni hugsun hátt undir höfði og horfa á heiminn með augum vísindanna. Húmanistar trúa því að við getum verið góð án guðs - að það þurfi ekki trúarlegar kennisetningar, hótun um helvíti og loforð um umbun í eftirlífinu til þess að fá okkur til þess að vera góð hvert við annað, haga okkur eftir siðferðislögmálum samfélagsins og breyta rétt. Húmanistar hafa svo fundið sér félagskap í lífsskoðunarfélaginu Siðmennt, sem er félag siðrænna húmanista á Íslandi, berst fyrir veraldlegu samfélagi, býður upp á veraldlegar athafnir á tímamótum og skapar vettvang fyrir húmanista til að koma saman. Þessi grein er skrifuð í tilefni af Heimsdegi húmanista, sem haldinn er 21. júní ár hvert. Höfundur er formaður Siðmenntar, félags siðrænna húmanista á Íslandi.
Skoðun Leiðtogi nýrra tíma Auður Kjartansdóttir,Bjarnveig Guðbrandsdóttir,Brynhildur Einarsdóttir,Guðrún Ingadóttir,G. Sirrý Ágústsdóttir,Hafdís Gunnarsdóttir,Jónas Kári Eiríksson,Júlíus Guðni Antonsson,Ragnhildur Eva Jónsdóttir,Róbert Smári Gunnarsson skrifar
Skoðun Magnús Karl sem næsta rektor Háskóla Íslands Sólveig Ásta Sigurðardóttir,Stefanía Benónísdóttir skrifar
Skoðun Heilbrigðisyfirvöld með í samtali um hugvíkkandi meðferðir Sara María Júlíudóttir skrifar
Skoðun Barátta fyrir mannréttindum aldrei verið mikilvægari Þorgerður Katrín Gunnarsdóttir skrifar
Skoðun Silja Bára, öruggur og faglegur leiðtogi fyrir Háskóla Íslands Margrét Gíslínudóttir skrifar