Fyrirtæki ákærð og stjórnendur reknir fyrir að fegra upplýsingar

„Að ná loftlagsmarkmiðum er ekki verkefni til að sinna eins og markaðsverkefni í flottri skýrslu. Gagnsæi skiptir miklu meira máli og gögn sem sýna hvar og hvernig í starfseminni þú getur bætt þig, að þú fyrir alvöru skiljir ábyrgðina sem felst í því fyrir samfélagið og umhverfið að reka fyrirtækið. Því rekstur í dag snýst ekki lengur aðeins um að skila eigendum og hluthöfum arði, heldur það að lágmarka neikvæð áhrif sem af starfseminni hlýst,“ segir Þorsteinn.

Í gær og í dag fjallar Atvinnulífið um umhverfisvænar leiðir og lausnir sem íslensk fyrirtæki eru að vinna að til þess að sporna við loftslagsvánni og efla sjálfbærni. Tilefnið er Loftlagsfundur Festu og Reykjavíkurborgar sem haldinn verður í hátíðarsal Háskóla Íslands í dag klukkan 13 – 16 en fundinum verður streymt á Vísi.

Hvað er raunverulegur árangur?

Þorsteinn hefur starfað að sjálfbærnimálum síðastliðinn tólf til þrettán ár. Undanfarið hefur hans tíma að miklu leyti verið varið í að hefja vegferð Marels í að setja vísindalega samþykkt loftslagsmarkmið, því sem kallast Science-based Targets. En með henni laga fyrirtæki loftlagsmarkmið sín að Parísarsáttmálanum.

Að sögn Þorsteins er þessi aðferðarfræði ólík öðrum sem hann hefur kynnst að því leytinu til að þarna reynir fyrir alvöru á raunverulegan yfirsýn og árangur.

Þar sem allt er reiknað út ofan í kjölinn.

Og öll gögn útreiknuð og sannreynd af vísindamönnum.

„Þetta hefur tekið um það bil tvö ár hjá okkur. Fyrst var að reikna allt út, hver hin raunverulegu útblástursfótspor starfseminnar eru. Síðan lögðum við inn umsókn og þá byrja fyrirtæki á því að fara í röð og sú bið getur tekið þrjá til fjóra mánuði.

Þegar fyrirtækið kemst síðan að, hefst hið eiginlega umsagnarferli. Og ég get alveg viðurkennt það að af þeim verkefnum sem ég hef komið að síðastliðinn áratug, þá er þetta langflóknasta og erfiðasta ferli sem ég hef kynnst, enda mikið af erfiðum spurningum sem þarf að svara, reikna út og staðfesta með gögnum og svo framvegis.“

Á Íslandi eru sjö fyrirtæki að fara þessa leið og tvö þeirra komin í gegnum umsóknarferlið.

En hvers vegna að velja svona flókna leið?

Það er bara þörf á því vegna þess að við erum farin að sjá alls kyns yfirlýsingar frá fyrirtækjum um að þau séu að kolefnisjafna þetta og hitt, allt frá starfsemi yfir í yfirlýsingar um kolefnisjafnaðar vörur. 

Hið rétta er að það er afskaplega flókið að fullyrða að eitthvað sé kolefnishlutlaust í dag. 

Það til dæmis að kaupa sér einhvers konar jöfnun og fullyrða í framhaldinu að þessi skuldajöfnun jafngildi kolefnishlutleysi eru í flestum tilvikum einfaldlega ekki réttar upplýsingar. Enda tekur binding í skógrækt áratugi og votlendisendurheimt allt að áratug,“ 

segir Þorsteinn og hvetur til þess að bæði fólk og fyrirtæki stígi varlega til jarðar í yfirlýsingum almennt.

Því oft sé fólk að staðhæfa eitthvað eða standi í trú um eitthvað, sem ekki er að skila raunverulegum árangri ef málin eru krufin til mergjar.

Þorsteinn nefnir einfalt dæmi:

„Segjum sem svo að þú kaupir kolefnisjöfnun í hvert sinn sem þú setur bensín á bílinn. Og talar síðan um kolefnishlutleysi í akstri í kjölfarið. Þess lags yfirlýsing gefur ekki rétta mynd enda líklegt að bensínið sé aðeins lítill hluti af því sem þyrfti að kolefnisjafna.“

Þá segir Þorsteinn stöðuna á Íslandi líka vera þá að Ísland sé mjög neysludrifið samfélag.

„Og því miður erum við sem neytendur hinir verstu kolefnissóðar þrátt fyrir alla okkar grænu orku. Sem þýðir að við þurfum fyrir alvöru að fara að girða okkur í brók sem neytendur, sem fyrirtæki, sveitarfélög og hreinlega íslenska ríkið sjálft.“

Stóru fyrirtækin ryðja brautina

Sjálfur segist Þorsteinn mjög hrifinn af aðferðarfræðina sem Science-based Targets boðar. Enda kalli hann á raunverulegan árangur þannig að markmiðin, samkvæmt Parísarsáttmálanum séu fyrir alvöru að nást.

En er þetta ekki of erfið eða flókin leið fyrir fyrirtæki almennt, sem langflest eru lítil eða meðalstór?

„Ég myndi umorða þessa spurningu því í raun höfum við komist upp með það í 100 ár að reka fyrirtæki án þess að greiða af því fulla rentu fyrir þau áhrif sem starfsemin hefur á samfélag og umhverfið,“ segir Þorsteinn en bætir við:

„Að þessu sögðu þó má nefna að það eru ekki öll fyrirtæki í þeirri stöðu að vera eins og Marel þar sem verið er að framleiða eigin vörur. Flest lítil og meðalstór fyrirtæki kaupa vörur frá stórum risum og það er á ábyrgð þessara stórfyrirtækja að ryðja brautina þannig að raunverulegar breytingar séu gerðar á því sem framleitt er í heiminum og að árangur náist.“

Þannig segir Þorsteinn að fyrir fyrirtæki eins og Marel, sé verkefnið einfaldlega flókið og umfangsmikið vegna þess að fyrirtækið sjálft er stórt, alþjóðlegt og í umfangsmikilli framleiðslu.

Á síðustu misserum hefur það færst í vöxt að verið er að tala um alls kyns staðla fyrir fyrirtæki að fylgja eftir.

Svo sem GRI, SASB eða leiðbeiningar Nasdaq. Fyrrgreindu tveir eru mun algengari í Evrópu á meðan íslensk fyrirtæki fylgja mörg eftir Nasdaq staðlinum.

En hvaða leið er réttust eða best?

„Það er ýmislegt að breytast í þessu því það sem hefur komið í ljós er að það virkar ekki að allir séu steyptir í sama mót. Við höfum til dæmis unnið með bæði SASB og GRI og þar er verið að gera breytingar þannig að meira sé verið að taka tillit til þess að starfsemi fyrirtækja getur verið mjög ólík. Því auðvitað verðum við að geta borið saman epli og epli. Það sem skiptir því meira máli er að öll fyrirtæki geri mikilvægisgreiningar sem byggir á þeirri starfsemi sem þau eru í,“ 

segir Þorsteinn en bætir við:

„Ég nefni sem dæmi banka, fyrirtæki í sjávarútvegi eða fyrirtæki sem er í framleiðslu. Mikilvægisgreining sýnir ólíkar niðurstöður sem þó eiga það sammerkt að sýna hvaða áhrifaþættir eru að hafa neikvæðustu áhrifin á samfélagið og umhverfið sem og hvernig fyrirtækin geta haft sem jákvæðust áhrif þar sem þau starfa. Þegar þetta liggur fyrir er næst að finna út úr því hvernig er hægt að lágmarka áhrif neikvæðra þátta og hámarka þá jákvæðu.

Þorsteinn segist sjálfur telja líklega þróun á lögum og reglugerðum almennt að ekki verður horft eins mikið í staðla eins og verið hefur, heldur frekar starfsemi og atvinnugreinar sem mismunandi staðlar nýtast síðan sem mælikvarðar fyrir.

„Aðalmálið er að vera ekki að reyna að fegra eitt eða neitt og leggja sig frekar fram við gagnsæi og skilning. Of margir eru að setja sér markmið út í bláinn. En vita of lítið um hvað verið er að tala. Það er til dæmis staðreynd að fæst fyrirtæki koma mjög vel út úr mikilvægisgreiningum. Eða hvernig vinna þarf að því að sporna við neikvæðum áhrifum. En þannig sjáum við samt hver hin raunverulegu verkefni eru sem við þurfum að taka á og það sem skiptir mestu máli er að við séum á réttri vegferð og að við sjáum raunverulegan árangur. Ef við erum heiðarleg og ákveðum að axla alvöru ábyrgð þá erum við svo sannarlega að gera það.“

Þorsteinn er meðal þeirra sem halda erindi á Loftlagsfundi Festa og Reykjavíkurborgar í dag. Dagskrá fundarins má sjá HÉR.