Skapandi greinar og þróun á vinnumarkaði Kolbrún Halldórsdóttir skrifar 14. júlí 2023 09:30 Vinnumarkaðurinn er í stöðugri þróun. Sumt í þeim efnum er fyrirséð og sumu er beinlínis stjórnað, ýmist með aðkomu stjórnvalda eða með öðrum hætti. Annað vex eins og villigróður við vegkantinn og uppgötvast svo skyndilega að er orðið ein af burðarstoðum íslensks atvinnulífs. Menningarvísar og hagræn áhrif Fyrr í sumar var formlega tilkynnt um stofnun Rannsóknaseturs skapandi greina, sem er samstarfsverkefni fimm háskóla með stuðningi stjórnvalda, og verður heimili þess við Háskólann á Bifröst. Setrinu er ætlað að efla rannsóknir á atvinnulífi menningar og skapandi greina. Í lista- og menningargeiranum hefur lengi verið kallað eftir viðurkenningu á mikilvægi þessara greina fyrir atvinnulíf og þjóðarhag. Slík viðurkenning verður ekki göldruð upp úr hatti, heldur þarf hún að byggja á tölulegum gögnum og standast mælingar hagfræðinnar líkt og gildir um aðrar atvinnugreinar. Rúmur áratugur er síðan fyrstu tölulegu gögnin um hagræn áhrif skapandi greina voru birt og á síðustu árum hefur Hagstofa Íslands verið að þróa menningarvísa, sem eru hagrænir mælikvarðar um menningu og skapandi greinar. Nýjustu menningarvísarnir sýna að rekstrartekjur greinanna árið 2021 námu rúmum 126 milljörðum króna og fara hækkandi milli ára. Einnig að árið 2022 störfuðu 15.400 á aldursbilinu 16-74 ára í menningu og skapandi greinum, sem nemur 7,3% af heildarfjölda starfandi á vinnumarkaði. Upplýsingar af þessu tagi verða efniviður þeirra rannsókna sem hið nýstofnaða setur mun framkvæma. Tryggar undirstöður og rými til að skapa Innst inni vitum við öll að listir og menning skipta samfélag okkar verulegu máli og að gildi þeirra verður ekki einungis mælt í hagstærðum. Það er líka vitað að störf skapandi einstaklinga, t.d. á vettvangi lista og hönnunar, eru að ýmsu leyti eðlisólík þeim störfum sem eru best þekkt og mest rannsökuð í samfélaginu. Viðurkenningu þessa má sjá í ýmsum kerfum sem stjórnvöld, bæði hér á landi og í nágrannalöndum okkar, hafa komið sér upp til að tryggja listafólki rými til að skapa. Hér byggir kerfið á starfslaunum listamanna sem bundið er í lög nr. 57 frá 2009, en þau fylgja að meginstefnu til eldri lögum sem voru sett 1991. Kerfi þetta er því komið til ára sinna enda hefur lengi verið kallað eftir því í samfélagi listafólks að það verði endurnýjað og fái að þróast með svipuðum hætti og í þeim löndum sem við helst berum okkur saman við. Vonir hafa verið bundnar við yfirlýsingu í stjórnarsáttmála núverandi ríkisstjórnar, sem kveður á um að að tyggja beri undirstöður íslensks menningar- og listalífs og skapa ný tækifæri fyrir íslenska listamenn. Hægt virðist þó ganga að endurskoða löggjöfina og ekki hefur heyrst að ákall um meiri fyrirsjáanleika í kerfinu, langtímahgusun eða tíðari úthlutanir hafi fengið nægilegan hljómgrunn stjórnvalda. Ekki hefur heldur heyrst hvort hér verða innleiddar nýjungar á borð við launatryggingarkerfi að norrænni fyrirmynd eða sambærilegt nýlegt írsku tilraunaverkefni sem ætlað er að örva frumsköpun listafólks. Þekkingarsköpun og fjölbreytt atvinnulíf Listaháskóli Íslands hefur verið í stöðugri þróun frá því hann hóf starfsemi 1999, deildum hefur fjölgað, nám á meistarastigi verið þróað og hugmyndir að doktorsnámi komnar vel á veg ásamt því að rannsóknarstarf hefur eflst. Allt leiðir þetta til fjölgunar atvinnufólks í listum, hönnun og fjölbreyttum atvinnugreinum menningar. Nú er svo komið að sex af tuttugu og átta aðildarfélögum BHM eru félög fólks með háskólamenntun sem starfar í skapandi greinum, listum og hönnun. Þar með opnast tækifæri til aukins samstarfs á vettvangi kjaramála og kjaratölfræði innan geirans, samanburður við aðrar háskólamenntaðar stéttir verður nærtækari og kortlagning á starfsumhverfi greinanna markvissari. Allt er þetta liður í þekkingarsköpun í þágu fjölbreyttara atvinnulífs. Vinnumarkaðurinn er í örri þróun og mikilla breytinga að vænta í nánustu framtíð, nægir að nefna áhrif gervigreindar og umskipti í þágu vistvænna framleiðsluhátta. Í þeim breytingum munu listir og skapandi greinar leika mikilvægt hlutverk og gildi þeirra án efa aukast til muna. Vinnumarkaðurinn kallar á skapandi lausnir á öllum sviðum og úr ólíkum áttum koma óskir um hönnuði og annað skapandi fólk til starfa, fólk sem hugsar út fyrir boxið, kemur auga á óvæntar lausnir og hefur lag á að leiða hvers konar verkefni inn á skapandi brautir. Það liggur því í augum uppi að rannsóknarspurningarnar sem bíða fræðimanna á vettvangi lista og skapandi greina eru gríðarlega spennandi, alls konar og óteljandi. Höfundur er formaður BHM. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Kolbrún Halldórsdóttir Vinnumarkaður Mest lesið Halldór 29.03.2025 Halldór Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir Skoðun Skoðun Skoðun Kristni og íslam: Samfélag sem hvílir á skilningi Skúli S. Ólafsson skrifar Skoðun Hugtakastríðið mikla Sigmar Guðmundsson skrifar Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar Skoðun Ekki er allt sem sýnist Ólafur Helgi Marteinsson skrifar Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar Skoðun Vilji til að rjúfa kyrrstöðu í húsnæðiskreppunni Finnbjörn A. Hermannsson skrifar Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar Skoðun Þegar barn óttast önnur börn Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Falsfréttastjóri RÚV dýpkar holuna sína Einar Steingrímsson skrifar Skoðun Ákall um breytingar Gissur Freyr Gissurarson skrifar Skoðun Veit sem sagt Grímur betur? Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig talar maður við tölvur og hafa vélar rökhugsun? Henning Arnór Úlfarsson skrifar Skoðun Laun kvenna og karla Sigríður Ingibjörg Ingadóttir,Steinunn Bragadóttir skrifar Skoðun Verkin sem ríkisstjórnin verður dæmd af Diljá Mist Einarsdóttir skrifar Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar Skoðun Vanfjármögnun vísindanna Magnús Hallsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Kárhóll og Kína: Þegar vísindi verða pólitísk tól Davíð Michelsen skrifar Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar Skoðun Ríkisstjórn gegn fjölskyldusameiningum? Þorbjörg Þorvaldsdóttir skrifar Skoðun Lýðræðið deyr í myrkrinu Heiðar Örn Sigurfinnsson skrifar Skoðun Færni til framtíðar Álfheiður Ingólfsdóttir skrifar Skoðun Ofbeldi Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Lestu Gaza Móheiður Hlíf Geirlaugsdóttir skrifar Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar Skoðun 10 ár og bull í lokin Jón Pétur Zimsen skrifar Skoðun Opið bréf til atvinnuvegaráðherra: 48 daga, nei takk Gísli Gunnar Marteinsson skrifar Skoðun Á nú að opinbera það að ég veit í rauninni ekki neitt? Kristín Hrefna Halldórsdóttir skrifar Skoðun Háskóli Höfuðborgarinnar, ekki Íslands Arent Orri Claessen,Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Hrynur sjávarútvegur? Stefán Ólafsson skrifar Skoðun Iftar, agape og Eid: Kristnir og múslimar við sama borð Hilal Kücükakin Kizilkaya,Sigurvin Lárus Jónsson skrifar Sjá meira
Vinnumarkaðurinn er í stöðugri þróun. Sumt í þeim efnum er fyrirséð og sumu er beinlínis stjórnað, ýmist með aðkomu stjórnvalda eða með öðrum hætti. Annað vex eins og villigróður við vegkantinn og uppgötvast svo skyndilega að er orðið ein af burðarstoðum íslensks atvinnulífs. Menningarvísar og hagræn áhrif Fyrr í sumar var formlega tilkynnt um stofnun Rannsóknaseturs skapandi greina, sem er samstarfsverkefni fimm háskóla með stuðningi stjórnvalda, og verður heimili þess við Háskólann á Bifröst. Setrinu er ætlað að efla rannsóknir á atvinnulífi menningar og skapandi greina. Í lista- og menningargeiranum hefur lengi verið kallað eftir viðurkenningu á mikilvægi þessara greina fyrir atvinnulíf og þjóðarhag. Slík viðurkenning verður ekki göldruð upp úr hatti, heldur þarf hún að byggja á tölulegum gögnum og standast mælingar hagfræðinnar líkt og gildir um aðrar atvinnugreinar. Rúmur áratugur er síðan fyrstu tölulegu gögnin um hagræn áhrif skapandi greina voru birt og á síðustu árum hefur Hagstofa Íslands verið að þróa menningarvísa, sem eru hagrænir mælikvarðar um menningu og skapandi greinar. Nýjustu menningarvísarnir sýna að rekstrartekjur greinanna árið 2021 námu rúmum 126 milljörðum króna og fara hækkandi milli ára. Einnig að árið 2022 störfuðu 15.400 á aldursbilinu 16-74 ára í menningu og skapandi greinum, sem nemur 7,3% af heildarfjölda starfandi á vinnumarkaði. Upplýsingar af þessu tagi verða efniviður þeirra rannsókna sem hið nýstofnaða setur mun framkvæma. Tryggar undirstöður og rými til að skapa Innst inni vitum við öll að listir og menning skipta samfélag okkar verulegu máli og að gildi þeirra verður ekki einungis mælt í hagstærðum. Það er líka vitað að störf skapandi einstaklinga, t.d. á vettvangi lista og hönnunar, eru að ýmsu leyti eðlisólík þeim störfum sem eru best þekkt og mest rannsökuð í samfélaginu. Viðurkenningu þessa má sjá í ýmsum kerfum sem stjórnvöld, bæði hér á landi og í nágrannalöndum okkar, hafa komið sér upp til að tryggja listafólki rými til að skapa. Hér byggir kerfið á starfslaunum listamanna sem bundið er í lög nr. 57 frá 2009, en þau fylgja að meginstefnu til eldri lögum sem voru sett 1991. Kerfi þetta er því komið til ára sinna enda hefur lengi verið kallað eftir því í samfélagi listafólks að það verði endurnýjað og fái að þróast með svipuðum hætti og í þeim löndum sem við helst berum okkur saman við. Vonir hafa verið bundnar við yfirlýsingu í stjórnarsáttmála núverandi ríkisstjórnar, sem kveður á um að að tyggja beri undirstöður íslensks menningar- og listalífs og skapa ný tækifæri fyrir íslenska listamenn. Hægt virðist þó ganga að endurskoða löggjöfina og ekki hefur heyrst að ákall um meiri fyrirsjáanleika í kerfinu, langtímahgusun eða tíðari úthlutanir hafi fengið nægilegan hljómgrunn stjórnvalda. Ekki hefur heldur heyrst hvort hér verða innleiddar nýjungar á borð við launatryggingarkerfi að norrænni fyrirmynd eða sambærilegt nýlegt írsku tilraunaverkefni sem ætlað er að örva frumsköpun listafólks. Þekkingarsköpun og fjölbreytt atvinnulíf Listaháskóli Íslands hefur verið í stöðugri þróun frá því hann hóf starfsemi 1999, deildum hefur fjölgað, nám á meistarastigi verið þróað og hugmyndir að doktorsnámi komnar vel á veg ásamt því að rannsóknarstarf hefur eflst. Allt leiðir þetta til fjölgunar atvinnufólks í listum, hönnun og fjölbreyttum atvinnugreinum menningar. Nú er svo komið að sex af tuttugu og átta aðildarfélögum BHM eru félög fólks með háskólamenntun sem starfar í skapandi greinum, listum og hönnun. Þar með opnast tækifæri til aukins samstarfs á vettvangi kjaramála og kjaratölfræði innan geirans, samanburður við aðrar háskólamenntaðar stéttir verður nærtækari og kortlagning á starfsumhverfi greinanna markvissari. Allt er þetta liður í þekkingarsköpun í þágu fjölbreyttara atvinnulífs. Vinnumarkaðurinn er í örri þróun og mikilla breytinga að vænta í nánustu framtíð, nægir að nefna áhrif gervigreindar og umskipti í þágu vistvænna framleiðsluhátta. Í þeim breytingum munu listir og skapandi greinar leika mikilvægt hlutverk og gildi þeirra án efa aukast til muna. Vinnumarkaðurinn kallar á skapandi lausnir á öllum sviðum og úr ólíkum áttum koma óskir um hönnuði og annað skapandi fólk til starfa, fólk sem hugsar út fyrir boxið, kemur auga á óvæntar lausnir og hefur lag á að leiða hvers konar verkefni inn á skapandi brautir. Það liggur því í augum uppi að rannsóknarspurningarnar sem bíða fræðimanna á vettvangi lista og skapandi greina eru gríðarlega spennandi, alls konar og óteljandi. Höfundur er formaður BHM.
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun
Skoðun Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson skrifar
Skoðun Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir skrifar
Skoðun Grænt ál frá Íslandi er mikilvægt fyrir sjálfstæða Evrópu Guðríður Eldey Arnardóttir skrifar
Skoðun Open Letter to new HÍ Rector re Disability Support Hópur starfsfólks og nemenda við HÍ skrifar
Skoðun Mál Ásthildar Lóu Þórsdóttur – Hvernig manneskjur viljum við vera? Hulda Steingrímsdóttir skrifar
Skoðun Ný fjármálaáætlun - tækifæri til að efna loforðin um bætt geðheilbrigði Sandra B. Franks skrifar
Skoðun Iftar, agape og Eid: Kristnir og múslimar við sama borð Hilal Kücükakin Kizilkaya,Sigurvin Lárus Jónsson skrifar
Forsjárhyggja Sjálfstæðis- og Framsóknarfólks í Hafnarfirði í garð fólks með fötlun Stefán Már Gunnlaugsson Skoðun
Skóli án aðgreiningar: Hentar ýktasta mynd skólastefnunnar öllum börnum? Jóna Sigríður Valbergsdóttir Skoðun