Gervigreind og höfundaréttur Henry Alexander Henrysson skrifar 21. september 2023 12:31 Í kringum áramót reyni ég yfirleitt að verða mér úti um þau tímarit sem fara skipulega yfir komandi ár og segja frá næstu áskorunum sem mannkynið stendur andspænis. Ég geri þetta til að vera undirbúinn þar sem fjölmiðlar eiga það til að spyrja mig út í siðferðileg álitamál þegar þau koma upp. Best er að vera vel lesinn og búinn að fylgjast með umræðunni erlendis þegar mál rata loks í fréttir á Íslandi. Nú bar svo við að jafnvel vegleg útgáfa tímaritsins The Economist um árið 2023 missti algjörlega af helsta umræðuefni ársins, sem er hin aðgengilega hagnýting á myndandi mál- og myndlíkönum sem í daglegu tali er vísað til sem gervigreindar. Hvert mannsbarn þekkir núna heiti eins og ChatGPT og hefur The Economist birt ótal greinar á árinu sem fjalla eingöngu um þetta efni. Sjálfur hafði ég heyrt af væntanlegum nýjungum á þessu sviði á fundi hjá Evrópuráðinu í nóvember 2022 en enginn gerði sér þá grein fyrir hvað væri í vændum. Nóvemberfundurinn á þessu ári mun varla fjalla um nokkuð annað enda margir á því að hér standi samfélög andspænis einni stærstu siðferðilegu áskorun sem fram hefur komið. Sumar tímaritsgreinar hafa jafnvel spáð því að mennskan sjálf hverfi með tilkomu þessarar tækni. Þó að ég sé persónulega ekki sannfærður um að verstu spár um áhrif á veröldina og mannkynið muni rætast, þá verður ekki horft fram hjá þeim samfélagslegu og siðferðilegu áskorunum sem bíða okkar. Það leið ekki á löngu í vor uns farið var að spyrja erfiðra spurninga um hvað möguleikar þessarar nýju tækni hefðu í för með sér varðandi persónuvernd og höfundarétt. Ítalir voru meira að segja ekki seinir á sér að reyna að banna notkun forrita eins og ChatGPT af þeirri ástæðu. Einnig kviknaði umræða um notkun forritanna út frá spurningum um ábyrgð einstaklinga og fyrirtækja, virðingu fyrir verkum annarra, skyldur og réttindi í ljósi þessara möguleika og hvað gæti orðið um traust í samfélagi þar sem sköpun og samskipti gætu verið á leið í faðm véla. Höfundarétturinn í sem víðustum skilningi er að margra mati það umræðuefni sem mest þörf er á að ræða á næstu misserum. Höfundar af öllu tagi verða að aðlagast nýjum raunveruleika og fylgjast náið með hvert tækniþróunin leiðir okkur. Augljósustu spurningarnar eru væntanlega tvær. Annars vegar sú hver geti gert tilkall til verka sem sköpuð er með þessari nýju tækni og hvort slík verk verði vernduð af höfundarétti og hins vegar sú hvort og þá hvernig heimilt sé að hagnýta höfundaréttarvarin verk til að þjálfa gervigreind. Varðandi seinni spurningu þá höfum við hingað til búið við flókið kerfi laga og siðreglna (bæði skráðra og óskráðra) hvernig fólk í skapandi greinum vísar til og viðurkennir innblástur sinn og hugmyndir sem fengnar eru að láni. Gervigreindin stendur enn utan þess sáttmála en spurning er hvort mögulegt verði að fylgja henni inn í mannlegt samfélag þar sem borin er virðing fyrir verkum annarra og borin er ábyrgð á eigin verkum. Umræðuefnin eru að minnsta kosti ótal mörg og því hafa félög rithöfunda, tónskálda, ljósmyndara, myndlistarmanna, blaðamanna, kvikmyndagerðarmanna, leikskálda, fræðirita- og kennsluefnihöfunda, og handritshöfunda á Íslandi tekið höndum saman um að halda veglegt málþing 29. september næstkomandi í Kaldalóni Hörpu. Nánari upplýsingar má finna á samfélagsmiðlum og heimasíðum félaganna. Málþingið mun fara að mestu fram á íslensku en þó hafa verið kallaðir til þrír erlendir sérfræðingar til að styðja við þá kraftmiklu umræðu sem þarf að fara fram á Íslandi um framtíð skapandi greina og sambúð þeirra við gervigreind. Tilgangurinn með málþinginu er að fræða um skapandi möguleika gervigreindar þannig að þátttakendur geti fengið svör og viðbrögð við áhyggjum sínum og vangaveltum. Megin tilgangurinn þarf þó ekki að snúast eingöngu um áhyggjur og óörugga framtíð. Málþingið mun einnig verða vettvangur þar sem fólk getur komið saman og rætt um vonir sínar og væntingar til þessarar nýju tækni. Hver veit nema arfleifð ársins 2023 verði ekki að sú að þá hafi tæknin tekið yfir mikilvægasta svið mannlegrar tilveru heldur hafi tilurð tækninnar látið okkur spyrja okkur löngu tímabærrar spurningar: Í hverju felst mannleg skilnings- og sköpunarþrá? Vonandi mun svarið við þeirri spurningu svo draga fram í dagsljósið hvað það er í menningu okkar sem hefur fyrir löngu fallið í skaut markaðsvæðingar og andlausrar framleiðslu sem gervigreindin mun vafalaust taka yfir. Höfundur situr í stjórn Hagþenkis, félags höfunda fræðirita og kennslugagna. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Henry Alexander Henrysson Gervigreind Höfundarréttur Mest lesið Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson Skoðun Halldór 19.04.2025 Halldór Afleiðingar heimilisofbeldis og hvernig ofbeldismenn nota “kerfið” til að halda áfram ofbeldi Líf Steinunn Lárusdóttir Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson Skoðun Skoðun Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon skrifar Skoðun Jafnlaunavottun - „Hverjir græða á jafnlaunavottun“ Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri sem fáir eru að ræða? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? skrifar Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun Öll endurhæfing er í eðli sínu starfsendurhæfing Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Rétta leiðin til endurreisnar menntakerfisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ef það líkist þjóðarmorði – þá er það þjóðarmorð! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Vinnustaðir fatlaðs fólks Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar Skoðun Blóð, sviti og tár Jökull Jörgensen skrifar Skoðun Ertu knúin/n fram af verðugleika eða óverðugleika? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Er hægt að stjórna bæjarfélagi með óskhyggju? Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Skoðun Styrkleikar barna geta legið í öðru en að fá hæstu einkunnir Anna Maria Jónsdóttir skrifar Sjá meira
Í kringum áramót reyni ég yfirleitt að verða mér úti um þau tímarit sem fara skipulega yfir komandi ár og segja frá næstu áskorunum sem mannkynið stendur andspænis. Ég geri þetta til að vera undirbúinn þar sem fjölmiðlar eiga það til að spyrja mig út í siðferðileg álitamál þegar þau koma upp. Best er að vera vel lesinn og búinn að fylgjast með umræðunni erlendis þegar mál rata loks í fréttir á Íslandi. Nú bar svo við að jafnvel vegleg útgáfa tímaritsins The Economist um árið 2023 missti algjörlega af helsta umræðuefni ársins, sem er hin aðgengilega hagnýting á myndandi mál- og myndlíkönum sem í daglegu tali er vísað til sem gervigreindar. Hvert mannsbarn þekkir núna heiti eins og ChatGPT og hefur The Economist birt ótal greinar á árinu sem fjalla eingöngu um þetta efni. Sjálfur hafði ég heyrt af væntanlegum nýjungum á þessu sviði á fundi hjá Evrópuráðinu í nóvember 2022 en enginn gerði sér þá grein fyrir hvað væri í vændum. Nóvemberfundurinn á þessu ári mun varla fjalla um nokkuð annað enda margir á því að hér standi samfélög andspænis einni stærstu siðferðilegu áskorun sem fram hefur komið. Sumar tímaritsgreinar hafa jafnvel spáð því að mennskan sjálf hverfi með tilkomu þessarar tækni. Þó að ég sé persónulega ekki sannfærður um að verstu spár um áhrif á veröldina og mannkynið muni rætast, þá verður ekki horft fram hjá þeim samfélagslegu og siðferðilegu áskorunum sem bíða okkar. Það leið ekki á löngu í vor uns farið var að spyrja erfiðra spurninga um hvað möguleikar þessarar nýju tækni hefðu í för með sér varðandi persónuvernd og höfundarétt. Ítalir voru meira að segja ekki seinir á sér að reyna að banna notkun forrita eins og ChatGPT af þeirri ástæðu. Einnig kviknaði umræða um notkun forritanna út frá spurningum um ábyrgð einstaklinga og fyrirtækja, virðingu fyrir verkum annarra, skyldur og réttindi í ljósi þessara möguleika og hvað gæti orðið um traust í samfélagi þar sem sköpun og samskipti gætu verið á leið í faðm véla. Höfundarétturinn í sem víðustum skilningi er að margra mati það umræðuefni sem mest þörf er á að ræða á næstu misserum. Höfundar af öllu tagi verða að aðlagast nýjum raunveruleika og fylgjast náið með hvert tækniþróunin leiðir okkur. Augljósustu spurningarnar eru væntanlega tvær. Annars vegar sú hver geti gert tilkall til verka sem sköpuð er með þessari nýju tækni og hvort slík verk verði vernduð af höfundarétti og hins vegar sú hvort og þá hvernig heimilt sé að hagnýta höfundaréttarvarin verk til að þjálfa gervigreind. Varðandi seinni spurningu þá höfum við hingað til búið við flókið kerfi laga og siðreglna (bæði skráðra og óskráðra) hvernig fólk í skapandi greinum vísar til og viðurkennir innblástur sinn og hugmyndir sem fengnar eru að láni. Gervigreindin stendur enn utan þess sáttmála en spurning er hvort mögulegt verði að fylgja henni inn í mannlegt samfélag þar sem borin er virðing fyrir verkum annarra og borin er ábyrgð á eigin verkum. Umræðuefnin eru að minnsta kosti ótal mörg og því hafa félög rithöfunda, tónskálda, ljósmyndara, myndlistarmanna, blaðamanna, kvikmyndagerðarmanna, leikskálda, fræðirita- og kennsluefnihöfunda, og handritshöfunda á Íslandi tekið höndum saman um að halda veglegt málþing 29. september næstkomandi í Kaldalóni Hörpu. Nánari upplýsingar má finna á samfélagsmiðlum og heimasíðum félaganna. Málþingið mun fara að mestu fram á íslensku en þó hafa verið kallaðir til þrír erlendir sérfræðingar til að styðja við þá kraftmiklu umræðu sem þarf að fara fram á Íslandi um framtíð skapandi greina og sambúð þeirra við gervigreind. Tilgangurinn með málþinginu er að fræða um skapandi möguleika gervigreindar þannig að þátttakendur geti fengið svör og viðbrögð við áhyggjum sínum og vangaveltum. Megin tilgangurinn þarf þó ekki að snúast eingöngu um áhyggjur og óörugga framtíð. Málþingið mun einnig verða vettvangur þar sem fólk getur komið saman og rætt um vonir sínar og væntingar til þessarar nýju tækni. Hver veit nema arfleifð ársins 2023 verði ekki að sú að þá hafi tæknin tekið yfir mikilvægasta svið mannlegrar tilveru heldur hafi tilurð tækninnar látið okkur spyrja okkur löngu tímabærrar spurningar: Í hverju felst mannleg skilnings- og sköpunarþrá? Vonandi mun svarið við þeirri spurningu svo draga fram í dagsljósið hvað það er í menningu okkar sem hefur fyrir löngu fallið í skaut markaðsvæðingar og andlausrar framleiðslu sem gervigreindin mun vafalaust taka yfir. Höfundur situr í stjórn Hagþenkis, félags höfunda fræðirita og kennslugagna.
Afleiðingar heimilisofbeldis og hvernig ofbeldismenn nota “kerfið” til að halda áfram ofbeldi Líf Steinunn Lárusdóttir Skoðun
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar
Afleiðingar heimilisofbeldis og hvernig ofbeldismenn nota “kerfið” til að halda áfram ofbeldi Líf Steinunn Lárusdóttir Skoðun