Leðurblökur og aðrir laumufarþegar Guðbjörg Inga Aradóttir skrifar 3. febrúar 2025 07:00 Ein vinsælasta fréttin í íslenskum fjölmiðlum undanfarna daga hefur verið lítil leðurblaka sem fannst á förnum vegi í Reykjavík. Allsendis óljóst er hvernig leðurblakan laumaði sér til landsins, en lögregla var kölluð á staðinn. Leðurblakan náði að sleppa undan löggæslumönnum þann daginn en fannst að lokum af dýraþjónustunni tveim dögum seinna, var fönguð í net og svæfð svefninum langa. Annar laumufarþegi, lítill froskur frá Kólumbíu, fannst í lítilli blómabúð í Sheffield í norður Englandi eftir að hafa tekið sér far með afskornum blómum yfir hálfan hnöttinn. Froskurinn varð kveikja að rannsóknarverkefni um ágengar tegundir og áhættum þeim tengdum í tengslum við umhverfi, líffræðilega fjölbreytni og lífvarnir í innflutningslandi. Það er vel þekkt að óæskilegir puttalingar af ýmsu tagi ferðast með varningi og farartækjum um allan heim, þetta geta verið sjúkdómar í plöntum og dýrum, dýr með tvo, fjóra, sex, átta eða fleiri fætur, eða jafnvel enga fætur, með eða án vængja, sem síðan koma sér fyrir í nýjum heimkynnum og valda þar miklum usla. Með loftslagsbreytingum mun útbreiðsla margra skaðvalda aukast og færast norður í átt til heimskautanna að mati IPPC – milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar. Margir þessir skaðvaldar taka sér fram með plöntum og plöntuafurðum. Í Bretlandi eru nýleg dæmi um sjúkdóm í askartrjám (e. ash dieback) og vesputegund frá Asíu (e. asian hornet) sem hafa numið land og gert mönnum, öðrum dýrum og plöntum lífið leitt. Á Íslandi eru, með breyttu veðurfari og auknum ferðamannastraumi, að myndast tækifæri fyrir ýmsar tegundir sem slæðast með fólki og varningi til landsins að setjast að og nýta sér kjöraðstæður fyrir innrás í ný heimkynni. Ólíklegt er að stöku leðurblaka valdi miklum usla í íslensku umhverfi, en hins vegar herja birkikemba og birkiþéla, líklegir puttalingar í innfluttri mold, í auknu mæli á íslenska birkið með slæmum afleiðingum. Gulrótarflugan sem gæti hafa borist til landsins með innfluttu grænmeti er einnig farin að valda usla. Í þessu sem svo mörgu öðru er betra að birgja brunninn áður en lúsmýið dettur í hann. Þegar ágeng tegund hefur numið land og dreift sér er erfitt eða nær ómögulegt að losna við hana. Í fyrrnefndri rannsókn á innflutningi blóma til Hollands og Bretlands kom í ljós að þó utanumhald yfir skráningar væri ábótavant fundust 459 tegundir laumufarþega í Hollandi árið 2017. Á vefsíðu Defra, Umhverfis- og landbúnaðarráðuneytis Breta, eru skaðvaldar sem stöðvaðir eru í plöntusendingum skráðir vikulega og bara á einum mánuði í janúar 2025 fundust þeir í 28 sendingum. Í báðum þessum löndum voru skordýrategundir í miklum meirihluta af þeim skaðvöldum sem fundust. Matvælastofnun ber ábyrgð á eftirliti planta og plöntuafurða til Íslands. Í landsbundinni eftirlitsáætlun segir að eftirlit með innflutningi fari fram með skjalaskoðun á gögnum sem fylgja sendingum og að almennt sé ekki gerð vöruskoðun. Samkvæmt skýrslu frá árinu 2000 er áætlað að einungis 4-5% plöntusendinga til Íslands séu skoðaðar. Engar uppýsingar eru aðgengilegar opinberlega um hversu oft laumufarþegar finnast eða eru stöðvaðir í sendingum og hvaða þjálfun starfsfólk fær í því að þekkja mismundandi áhættutegundir sem oft ferðast sem egg, eru falin í mold eða öðru undirlagi, eða liggja jafnvel í leyni í raufum og þarf þekkingu til að koma auga á. Í fyrrgreindri skýrslu sem er að verða 25 ára gömul segir að plönturæktendum hafi verið gert að annast og borga fyrir útrýmingu nýrra skaðvalda. Skýrslan setti fram tillögur um úrbætur á reglugerðum, betri upplýsingagjöf til almennings og ferðamanna um innflutningsreglur, aukna tíðni vöruskoðana og fé til útrýmingaraðgerða. Ekki er ljóst hvernig leðurblakan kom til landsins, en það að hún komst inn til miðborgar Reykjavíkur vekur spurningar um eftirlit á landamærum og hvort næg áhersla sé lögð á að stöðva skaðvalda sem koma til landsins sem laumufarþegar í bátum, bílum eða flugleiðis. Það þyrfti sannarlega að fjölga í liði lögreglu og dýraþjónustu landsins ef viðbrögð væru svipuð við tilkynningu um nýja skordýrategund sem væri 3 millimetrar að stærð, fjölgar sér um 20-30 einstaklinga á viku og flýgur á milli staða. Betri upplýsingagjöf af hálfu eftirlitsaðila til almennings, innflutningsfyrirtækja og ferðamanna um reglur, sem og uppfærðar fréttir af skaðvöldum sem stöðvaðir hafa verið, myndi auka meðvitund og minnka áhættu á innflutningi og landnámi ágengra tegunda. Höfundur er skordýrafræðingur og ráðgjafi í rannsóknum og nýsköpun í landbúnaði Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Dýr Mest lesið Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa Skoðun Skoðun Skoðun Mannúð og hugrekki - gegn stríðsglæpum og þjóðarmorði Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Framtíð menntunar – byggjum á trausti, ekki tortryggni Helga Kristín Kolbeins skrifar Skoðun Fé án hirðis Þorvaldur Lúðvík Sigurjónsson skrifar Skoðun Gæludýr geta dimmu í dagsljós breytt Kolbrún Áslaugar Baldursdóttir skrifar Skoðun Myllan sem mala átti gull Andrés Kristjánsson skrifar Skoðun Sjö mýtur um loftslagsbreytingar Kristinn Már Hilmarsson,Elva Rakel Jónsdóttir skrifar Skoðun Pírati pissar í skóinn sinn Helgi Áss Grétarsson skrifar Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar Skoðun Fáum presta aftur inn í skólana Rósa Guðbjartsdóttir skrifar Skoðun Rösk og reiðubúin fyrir landsbyggðina Hópur Röskvuliða skrifar Skoðun Icelandic Learning is a Gendered Health Issue Logan Lee Sigurðsson skrifar Skoðun Goðsögnin um UFS-sjóði sem róttækar „woke"- fjárfestingar Már Wolfgang Mixa skrifar Skoðun Framtíð Öskjuhlíðar Magnea Gná Jóhannsdóttir skrifar Skoðun Vanhæfur Sjálfstæðisflokkur Dóra Björt Guðjónsdóttir skrifar Skoðun Mælt fyrir miklum kjarabótum öryrkja og aldraðra Inga Sæland skrifar Skoðun Mannréttindabrot og stríðsglæpir Rússa í Úkraínu Erlingur Erlingsson skrifar Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Getur Sturlunga snúið aftur? Leifur B. Dagfinnsson skrifar Skoðun Vaka stendur með Menntavísindasviði í verki Gunnar Ásgrímsson skrifar Skoðun Vorbókaleysingar Henry Alexander Henrysson skrifar Skoðun Er þetta í alvöru umdeild skoðun fámenns hóps? Snorri Másson skrifar Skoðun Liðveisla fyrir öll Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar Skoðun Að standa við stóru orðin Guðmundur Ari Sigurjónsson skrifar Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar Skoðun Ég virði þig og þín mörk, virðir þú mig og mín mörk ? Rakel Linda Kristjánsdóttir skrifar Sjá meira
Ein vinsælasta fréttin í íslenskum fjölmiðlum undanfarna daga hefur verið lítil leðurblaka sem fannst á förnum vegi í Reykjavík. Allsendis óljóst er hvernig leðurblakan laumaði sér til landsins, en lögregla var kölluð á staðinn. Leðurblakan náði að sleppa undan löggæslumönnum þann daginn en fannst að lokum af dýraþjónustunni tveim dögum seinna, var fönguð í net og svæfð svefninum langa. Annar laumufarþegi, lítill froskur frá Kólumbíu, fannst í lítilli blómabúð í Sheffield í norður Englandi eftir að hafa tekið sér far með afskornum blómum yfir hálfan hnöttinn. Froskurinn varð kveikja að rannsóknarverkefni um ágengar tegundir og áhættum þeim tengdum í tengslum við umhverfi, líffræðilega fjölbreytni og lífvarnir í innflutningslandi. Það er vel þekkt að óæskilegir puttalingar af ýmsu tagi ferðast með varningi og farartækjum um allan heim, þetta geta verið sjúkdómar í plöntum og dýrum, dýr með tvo, fjóra, sex, átta eða fleiri fætur, eða jafnvel enga fætur, með eða án vængja, sem síðan koma sér fyrir í nýjum heimkynnum og valda þar miklum usla. Með loftslagsbreytingum mun útbreiðsla margra skaðvalda aukast og færast norður í átt til heimskautanna að mati IPPC – milliríkjanefndar Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar. Margir þessir skaðvaldar taka sér fram með plöntum og plöntuafurðum. Í Bretlandi eru nýleg dæmi um sjúkdóm í askartrjám (e. ash dieback) og vesputegund frá Asíu (e. asian hornet) sem hafa numið land og gert mönnum, öðrum dýrum og plöntum lífið leitt. Á Íslandi eru, með breyttu veðurfari og auknum ferðamannastraumi, að myndast tækifæri fyrir ýmsar tegundir sem slæðast með fólki og varningi til landsins að setjast að og nýta sér kjöraðstæður fyrir innrás í ný heimkynni. Ólíklegt er að stöku leðurblaka valdi miklum usla í íslensku umhverfi, en hins vegar herja birkikemba og birkiþéla, líklegir puttalingar í innfluttri mold, í auknu mæli á íslenska birkið með slæmum afleiðingum. Gulrótarflugan sem gæti hafa borist til landsins með innfluttu grænmeti er einnig farin að valda usla. Í þessu sem svo mörgu öðru er betra að birgja brunninn áður en lúsmýið dettur í hann. Þegar ágeng tegund hefur numið land og dreift sér er erfitt eða nær ómögulegt að losna við hana. Í fyrrnefndri rannsókn á innflutningi blóma til Hollands og Bretlands kom í ljós að þó utanumhald yfir skráningar væri ábótavant fundust 459 tegundir laumufarþega í Hollandi árið 2017. Á vefsíðu Defra, Umhverfis- og landbúnaðarráðuneytis Breta, eru skaðvaldar sem stöðvaðir eru í plöntusendingum skráðir vikulega og bara á einum mánuði í janúar 2025 fundust þeir í 28 sendingum. Í báðum þessum löndum voru skordýrategundir í miklum meirihluta af þeim skaðvöldum sem fundust. Matvælastofnun ber ábyrgð á eftirliti planta og plöntuafurða til Íslands. Í landsbundinni eftirlitsáætlun segir að eftirlit með innflutningi fari fram með skjalaskoðun á gögnum sem fylgja sendingum og að almennt sé ekki gerð vöruskoðun. Samkvæmt skýrslu frá árinu 2000 er áætlað að einungis 4-5% plöntusendinga til Íslands séu skoðaðar. Engar uppýsingar eru aðgengilegar opinberlega um hversu oft laumufarþegar finnast eða eru stöðvaðir í sendingum og hvaða þjálfun starfsfólk fær í því að þekkja mismundandi áhættutegundir sem oft ferðast sem egg, eru falin í mold eða öðru undirlagi, eða liggja jafnvel í leyni í raufum og þarf þekkingu til að koma auga á. Í fyrrgreindri skýrslu sem er að verða 25 ára gömul segir að plönturæktendum hafi verið gert að annast og borga fyrir útrýmingu nýrra skaðvalda. Skýrslan setti fram tillögur um úrbætur á reglugerðum, betri upplýsingagjöf til almennings og ferðamanna um innflutningsreglur, aukna tíðni vöruskoðana og fé til útrýmingaraðgerða. Ekki er ljóst hvernig leðurblakan kom til landsins, en það að hún komst inn til miðborgar Reykjavíkur vekur spurningar um eftirlit á landamærum og hvort næg áhersla sé lögð á að stöðva skaðvalda sem koma til landsins sem laumufarþegar í bátum, bílum eða flugleiðis. Það þyrfti sannarlega að fjölga í liði lögreglu og dýraþjónustu landsins ef viðbrögð væru svipuð við tilkynningu um nýja skordýrategund sem væri 3 millimetrar að stærð, fjölgar sér um 20-30 einstaklinga á viku og flýgur á milli staða. Betri upplýsingagjöf af hálfu eftirlitsaðila til almennings, innflutningsfyrirtækja og ferðamanna um reglur, sem og uppfærðar fréttir af skaðvöldum sem stöðvaðir hafa verið, myndi auka meðvitund og minnka áhættu á innflutningi og landnámi ágengra tegunda. Höfundur er skordýrafræðingur og ráðgjafi í rannsóknum og nýsköpun í landbúnaði
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun
Skoðun Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir skrifar
Skoðun Áskorun til Félags íslenskra hjúkrunarfræðinga og Háskóla Íslands Ríkharður Ólafsson,Styrmir Hallsson skrifar
Skoðun Ákvarðanir teknar í Reykjavík – afleiðingarnar skella á okkur Hópur Framsóknarmanna í sveitarstjórnum skrifar
Skoðun Snjallborgin eða Skuggaborgin Reykjavík: Gervigreindarknúið höfuðborgarsvæði Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Réttur til endurtektarprófa: Jafnræði í námi fyrir alla stúdenta Vera Mist Magnúsdóttir,Guðlaug Eva Albertsdóttir skrifar
Skoðun Aðför að landsbyggðinni – og tilraun til að slá ryki í augu almennings Ingibjörg Isaksen skrifar
Skoðun Deyr mjólkurkýrin ef eigandi hennar fær eitt viðbótar mjólkurglas? Þórður Snær Júlíusson skrifar
Skoðun Kynlíf veldur einhverfu: Opið bréf til Háskóla Íslands og fjölmiðla Guðlaug Svala Kristjánsdóttir,Margrét Oddný Leópoldsdóttir skrifar
Ógnin sem við sjáum ekki – Hið falda tungumál ungu kynslóðarinnar á netinu Birgitta Þorsteinsdóttir Skoðun