Við þurfum að ræða um Evrópusambandið Kristján Reykjalín Vigfússon skrifar 14. febrúar 2025 18:31 Ríkisstjórnin er búin að setja aðild að Evrópusambandinu (ESB) á dagskrá og leggur til að þjóðin fái að kjósa um hvort að taka eigi upp og ljúka samningaviðræðum Íslands við ESB og því mikilvægt að sem flestir byrji að kynna sér kosti og galla við inngöngu Íslands í ESB. Ísland fékk formlega stöðu umsóknarríkis (candidate status) í júlí árið 2010 en fyrstu mánuðirnir fóru í að bera saman löggjöf Íslands og ESB löggjöfina (acquis). Í framhaldi hófust formlegar aðildarviðræður. Á því eina og hálfa ári sem viðræðurnar stóðu yfir voru 27 málefnakaflar af þeim 33 sem undir eru í viðræðunum opnaðir og ræddir. Ekki náðist á þessum tíma að byrja að ræða af mikilli alvöru um það sem flestir telja helstu álitamálin; sjávarútveg, gjaldmiðilsmál, landbúnað, byggðastefnu og utanríkismálin. Þess ber að geta að uppygging viðræðanna gerði ráð fyrir að endað yrði á erfiðustu málunum. Í umræðu hér á landi er algengt að ræða um stöðu efnahagsmála innan ESB í heild sinni og vinna þá með meðaltöl allra aðildarríkja sambandsins sem gefur ákveðan mynd af stöðu sambandsins en mjög takmarkaða mynd af stöðu einstakra ríkja innan þess og hvernig þeim farnast í efnahagssamstarfinu. Mun gleggri mynd getur fengist með því að skoða hvernig einstökum smáríkjum gengur að fóta sig í efnahagsumhverfi sambandsins og reyna að draga ályktanir út frá þeirri reynslu og máta Ísland inn í þann veruleika. Flest aðildarrríkin hafa tekið upp evruna (20 ríki) meðan önnur eru tengd evrunni í gegnum sérstakt samkomulag (ERM II, 2 ríki) og þriðji hópurinn annað hvort ætlar ekki að taka upp evruna (1 ríki) eða uppfyllir ekki Maastricht skilyrðin fyrir upptöku evrunnar (4 ríki). Í þessu sambandi er athyglisvert að bera saman nokkur smáríki ESB og stöðuna á nokkrum efnahagsmælikvörðum. Ég hef valið smáríki innan ESB sem eru hvað næst okkur landfræðilega, hvað líkust okkur efnahagslega, menningarlega og út frá stjórnsskipulagi. Fyrst ber að nefna þrjú af sex stofnríkjum sambandsins (1957) Benelúxlöndin, Belgíu, Holland og Lúxemborg (öll með evruna). Þá Danmörku (með krónu tengda evru) og Írland (með evru) sem gengu inn í sambandið í fyrstu bylgju stækkunnar sambandsins árið 1973. Síðan í fjórðu stækkun sambandsins árið 1995 töldu Finnland (með evru), Svíþjóð (með krónu) og Austurríki (með evru) sér best borgið með aðild. Taflan hér að neðan sýnir stöðuna á nokkrum efnahagsmælikvörðum þessara smáríkja auk Íslands í byrjun janúar 2025 (þessar tölur eru birtar með fyrirvara) en ættu að gefa nokkuð rétta mynd af stöðunni. Í fyrsta lagi sker Ísland sig verulega úr að því leiti að verðbólga er hér á landi er mun hærri en í samanburðarríkjunum og hefur líka verið þrálátari. Öll ríkin nema Holland (3.2%) og Belgía (3.1%) eru vel undir verðbólgumarkmiðum Seðlanka Íslands um 2.5% verðbólgu. Í annan stað eru stýrivextir á Íslandi margfalt hærri en í öllum hinum ríkjunum eða yfir 8% á meðan stýrivextir í evruríkjunum eru 2.75% og í Danmörku og Svíþjóð 2.50%, hér munar um ein 6% í vöxtum. Kostnaður almennings og fyrirtækja því mun meiri en í samanburðaríkjunum og samkeppnisstaðan að sama skapi verri. Hvað atvinnuleysi varðar þá er það lægra á Íslandi en hinum ríkjunum sem flestir hafa talið jákvætt fyrir íslenskt samfélag, en þó er lítill munur á atvinnuleysistölum á Íslandi, Hollandi og Írlandi. Hagvöxtur var hærri í flestum þessum ríkjum sambandins hærri en á Íslandi á síðasta ári, en þó voru Finnland, Írland og Austurríki með örlítið lægri hagvöxt en Ísland eins og sést í töflunni. Við sjáum að verg landsframleiðsla á hvern íbúa út frá kaupmáttarjöfnuði er langhæst hjá Írum og í Lúxemborg og gefur til kynna að kaupmáttur almennings sé þar mestur af þessum ríkjum, en hvað lægstur hjá Finnum. Ísland er á svipuðum slóðum og Belgía, Svíþjóð, Danmörk og Holland. Land Stýrivextir (europa.eu, 2024) Verðbólga (europa.eu, 2024) Atvinnuleysi (europa.eu, 2024) Hagvöxtur (Statistica, 2024) Verg landsframleiðsla á mann út frá kaupmáttarjöfnuði (IMF, 2024) Svíþjóð 2.50 1.0 8.0 1.0 72.000 Danmörk 2.50 1.9 6.4 2.0 83.500 Holland 2.75 3.2 3.7 0.6 81.500 Belgía 2.75 3.1 5.5 1.1 73.200 Finnland 2.75 0.7 8.6 0 64.700 Írland 2.75 1.0 4.1 -0.2 127.700 Ísland 8.50 4.6 3.5 0.5 78.800 Lúxemborg 2.75 1.0 5.9 1.2 151.100 Austurríki 2.75 1.9 5.5 -0.6 73.000 Þetta eru ekki einu mælikvarðarnir sem hægt er að nota til að meta efnahagsástand og velferð innan ríkja eða ríkjasambanda. Skuldastaða ríkissjóðs Íslands væri mælikvarði sem kæmi líklega nokkuð vel út í sambanburði við þessi ríki. Einnig er rétt að hafa í huga að þetta er (punktstaða í tíma) en þessi punktstaða segir þó ákveðna sögu. Fróðlegt væri að sjá þessa mælikvarða teygða á síðustu 30 ár fyrir hvert og eitt ríki en ekki var heiglum hent að finna eða taka saman þá tölfræði. Höfundur er háskólakennari í HR og hefur í tæp 20 ár kennt evrópufræði, stefnumótun, samningatækni og rekstur og sjálfbærni í sjávarútvegi. Viltu birta grein á Vísi? Sendu okkur póst. Senda grein Evrópusambandið Mest lesið Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson Skoðun Halldór 19.04.2025 Halldór Afleiðingar heimilisofbeldis og hvernig ofbeldismenn nota “kerfið” til að halda áfram ofbeldi Líf Steinunn Lárusdóttir Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? Skoðun Skoðun Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar Skoðun Flottu kjötauglýsingarnar í blöðunum... Ole Anton Bieltvedt skrifar Skoðun Grafarvogsgremjan Þorlákur Axel Jónsson skrifar Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Fjármögnuðu stríðsvél Rússlands Hjörtur J. Guðmundsson skrifar Skoðun Hugleiðingar á páskum Ámundi Loftsson skrifar Skoðun Gremjan í Grafarvogi Davíð Már Sigurðsson skrifar Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar Skoðun Móttaka skemmtiferðaskipa - hlustað á íbúa Þórdís Lóa Þórhallsdóttir skrifar Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar Skoðun Þegar mannshjörtun mætast Jóna Hrönn Bolladóttir,Bjarni Karlsson skrifar Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar Skoðun Kristján á Sprengisandi lendir í ágjöf Björn Ólafsson skrifar Skoðun Unglingar eiga skilið heildstætt mat frá framhaldsskólum Sigurður Kári Harðarson skrifar Skoðun Stöðvum glæpagengi á Íslandi Hjalti Vigfússon skrifar Skoðun Jafnlaunavottun - „Hverjir græða á jafnlaunavottun“ Gunnar Ármannsson skrifar Skoðun Gervigreind í skólum: Tækifæri sem fáir eru að ræða? Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar Skoðun Hvernig húsnæðismarkað vill Viðskiptaráð? skrifar Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar Skoðun Öll endurhæfing er í eðli sínu starfsendurhæfing Sveindís Anna Jóhannsdóttir skrifar Skoðun „Bíddu, varst þú ekki að biðja um þessa greiðslu?“ Heiðrún Jónsdóttir skrifar Skoðun Rétta leiðin til endurreisnar menntakerfisins? Birgir Finnsson skrifar Skoðun Tvær dætur á Gaza - páskahugvekja Viðar Hreinsson skrifar Skoðun Ef það líkist þjóðarmorði – þá er það þjóðarmorð! Ólafur Ingólfsson skrifar Skoðun Vinnustaðir fatlaðs fólks Atli Már Haraldsson skrifar Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar Skoðun Blóð, sviti og tár Jökull Jörgensen skrifar Skoðun Ertu knúin/n fram af verðugleika eða óverðugleika? Sigrún Þóra Sveinsdóttir skrifar Skoðun Er hægt að stjórna bæjarfélagi með óskhyggju? Sigurþóra Bergsdóttir skrifar Sjá meira
Ríkisstjórnin er búin að setja aðild að Evrópusambandinu (ESB) á dagskrá og leggur til að þjóðin fái að kjósa um hvort að taka eigi upp og ljúka samningaviðræðum Íslands við ESB og því mikilvægt að sem flestir byrji að kynna sér kosti og galla við inngöngu Íslands í ESB. Ísland fékk formlega stöðu umsóknarríkis (candidate status) í júlí árið 2010 en fyrstu mánuðirnir fóru í að bera saman löggjöf Íslands og ESB löggjöfina (acquis). Í framhaldi hófust formlegar aðildarviðræður. Á því eina og hálfa ári sem viðræðurnar stóðu yfir voru 27 málefnakaflar af þeim 33 sem undir eru í viðræðunum opnaðir og ræddir. Ekki náðist á þessum tíma að byrja að ræða af mikilli alvöru um það sem flestir telja helstu álitamálin; sjávarútveg, gjaldmiðilsmál, landbúnað, byggðastefnu og utanríkismálin. Þess ber að geta að uppygging viðræðanna gerði ráð fyrir að endað yrði á erfiðustu málunum. Í umræðu hér á landi er algengt að ræða um stöðu efnahagsmála innan ESB í heild sinni og vinna þá með meðaltöl allra aðildarríkja sambandsins sem gefur ákveðan mynd af stöðu sambandsins en mjög takmarkaða mynd af stöðu einstakra ríkja innan þess og hvernig þeim farnast í efnahagssamstarfinu. Mun gleggri mynd getur fengist með því að skoða hvernig einstökum smáríkjum gengur að fóta sig í efnahagsumhverfi sambandsins og reyna að draga ályktanir út frá þeirri reynslu og máta Ísland inn í þann veruleika. Flest aðildarrríkin hafa tekið upp evruna (20 ríki) meðan önnur eru tengd evrunni í gegnum sérstakt samkomulag (ERM II, 2 ríki) og þriðji hópurinn annað hvort ætlar ekki að taka upp evruna (1 ríki) eða uppfyllir ekki Maastricht skilyrðin fyrir upptöku evrunnar (4 ríki). Í þessu sambandi er athyglisvert að bera saman nokkur smáríki ESB og stöðuna á nokkrum efnahagsmælikvörðum. Ég hef valið smáríki innan ESB sem eru hvað næst okkur landfræðilega, hvað líkust okkur efnahagslega, menningarlega og út frá stjórnsskipulagi. Fyrst ber að nefna þrjú af sex stofnríkjum sambandsins (1957) Benelúxlöndin, Belgíu, Holland og Lúxemborg (öll með evruna). Þá Danmörku (með krónu tengda evru) og Írland (með evru) sem gengu inn í sambandið í fyrstu bylgju stækkunnar sambandsins árið 1973. Síðan í fjórðu stækkun sambandsins árið 1995 töldu Finnland (með evru), Svíþjóð (með krónu) og Austurríki (með evru) sér best borgið með aðild. Taflan hér að neðan sýnir stöðuna á nokkrum efnahagsmælikvörðum þessara smáríkja auk Íslands í byrjun janúar 2025 (þessar tölur eru birtar með fyrirvara) en ættu að gefa nokkuð rétta mynd af stöðunni. Í fyrsta lagi sker Ísland sig verulega úr að því leiti að verðbólga er hér á landi er mun hærri en í samanburðarríkjunum og hefur líka verið þrálátari. Öll ríkin nema Holland (3.2%) og Belgía (3.1%) eru vel undir verðbólgumarkmiðum Seðlanka Íslands um 2.5% verðbólgu. Í annan stað eru stýrivextir á Íslandi margfalt hærri en í öllum hinum ríkjunum eða yfir 8% á meðan stýrivextir í evruríkjunum eru 2.75% og í Danmörku og Svíþjóð 2.50%, hér munar um ein 6% í vöxtum. Kostnaður almennings og fyrirtækja því mun meiri en í samanburðaríkjunum og samkeppnisstaðan að sama skapi verri. Hvað atvinnuleysi varðar þá er það lægra á Íslandi en hinum ríkjunum sem flestir hafa talið jákvætt fyrir íslenskt samfélag, en þó er lítill munur á atvinnuleysistölum á Íslandi, Hollandi og Írlandi. Hagvöxtur var hærri í flestum þessum ríkjum sambandins hærri en á Íslandi á síðasta ári, en þó voru Finnland, Írland og Austurríki með örlítið lægri hagvöxt en Ísland eins og sést í töflunni. Við sjáum að verg landsframleiðsla á hvern íbúa út frá kaupmáttarjöfnuði er langhæst hjá Írum og í Lúxemborg og gefur til kynna að kaupmáttur almennings sé þar mestur af þessum ríkjum, en hvað lægstur hjá Finnum. Ísland er á svipuðum slóðum og Belgía, Svíþjóð, Danmörk og Holland. Land Stýrivextir (europa.eu, 2024) Verðbólga (europa.eu, 2024) Atvinnuleysi (europa.eu, 2024) Hagvöxtur (Statistica, 2024) Verg landsframleiðsla á mann út frá kaupmáttarjöfnuði (IMF, 2024) Svíþjóð 2.50 1.0 8.0 1.0 72.000 Danmörk 2.50 1.9 6.4 2.0 83.500 Holland 2.75 3.2 3.7 0.6 81.500 Belgía 2.75 3.1 5.5 1.1 73.200 Finnland 2.75 0.7 8.6 0 64.700 Írland 2.75 1.0 4.1 -0.2 127.700 Ísland 8.50 4.6 3.5 0.5 78.800 Lúxemborg 2.75 1.0 5.9 1.2 151.100 Austurríki 2.75 1.9 5.5 -0.6 73.000 Þetta eru ekki einu mælikvarðarnir sem hægt er að nota til að meta efnahagsástand og velferð innan ríkja eða ríkjasambanda. Skuldastaða ríkissjóðs Íslands væri mælikvarði sem kæmi líklega nokkuð vel út í sambanburði við þessi ríki. Einnig er rétt að hafa í huga að þetta er (punktstaða í tíma) en þessi punktstaða segir þó ákveðna sögu. Fróðlegt væri að sjá þessa mælikvarða teygða á síðustu 30 ár fyrir hvert og eitt ríki en ekki var heiglum hent að finna eða taka saman þá tölfræði. Höfundur er háskólakennari í HR og hefur í tæp 20 ár kennt evrópufræði, stefnumótun, samningatækni og rekstur og sjálfbærni í sjávarútvegi.
Afleiðingar heimilisofbeldis og hvernig ofbeldismenn nota “kerfið” til að halda áfram ofbeldi Líf Steinunn Lárusdóttir Skoðun
Skoðun Í minningu Frans páfa - sem tók sér nafn verndardýrlings dýra og náttúru Árni Stefán Árnason skrifar
Skoðun Er ég að svindla? – Um sambýli manns og gervigreindar í sköpun og þekkingu Björgmundur Örn Guðmundsson skrifar
Skoðun Samlokan á borðinu: Hugleiðingar á föstudeginn langaum sjónvarpsþættina Adolescence Skúli Ólafsson skrifar
Skoðun Námsfærni nemenda í íslenskum skólum: Eigum við að lækka rána? Sigríður Ólafsdóttir skrifar
Skoðun Snorri byggir skoðun á skólakerfinu á reynslusögum annarra en Guðrún vitnar í ritrýndar heimildir Davíð Routley skrifar
Skoðun Horft til einkunna og annarra þátta við innritun í framhaldsskóla Guðmundur Ingi Kristinsson skrifar
Skoðun Enginn matur og næring án sérfræðiþekkingar Ólöf Guðný Geirsdóttir,Ólafur Ögmundarson skrifar
Skoðun Þjónustustefna sveitarfélaga: Formsatriði eða mikilvægt stjórntæki? Jón Hrói Finnsson skrifar
Afleiðingar heimilisofbeldis og hvernig ofbeldismenn nota “kerfið” til að halda áfram ofbeldi Líf Steinunn Lárusdóttir Skoðun