Leið eins og þau væru í ís­lenskri úti­legu í Sí­erra Leóne

Bergþóra segir það hafa staðið til í mörg ár að fara út til Síerra Leóne og finna einhverja samstarfsaðila þar í gegnum Auroru velgjörðarsjóð. Aurora hefur frá 2017 unnið með handverksfólki í Síerra Leóne og þróað vörur í samstarfi við íslenska hönnuði undir vörumerkinu Sweet Salone. Vörurnar eru blanda af basti og textíl.

„Við höfðum ekki haft tækifæri til fyrr en á þessu ári. Við fórum út og vorum ekki með neitt ákveðið í huga. Við vildum kynnast þessu handverksfólki sem þau eru búin að vera að finna í kringum sig í allskonar litlum bæjum. Þetta voru klæðskerar, leirkerasmiðir og körfugerðarfólk. Við fórum einn rúnt og kynntumst öllum en fórum svo aftur og byrjuðum að þróa verkefni með nokkrum.“

Hún segir að þegar þau hafi komið í Brama þorpið hafi þau orðið alveg heilluð. Þorpsbúar hittist á torgi hjá heimili þorpshöfðingjans, sitja þar og flétta körfur úr basti sem vex villt í kringum þau.

„Þetta er bara eins og ullin hjá okkur. Þetta vex í bakgarðinum og er höggvið niður. Svo er hann flysjaður, skorinn niður í réttar þykktir og lengdir og svo er fléttað. Okkur leið pínu eins og við værum í íslenskri útilegu. Það var svo góð stemning og þetta var svo fallegt. Þess vegna ákváðum viðað byrja fyrsta samstarfið þar.“

Hún segir það mjög hefðbundið að flétta körfur og því hafi þau ákveðið að snúa reyrnum við og þá komi náttúrulega litirnir fram.

„Svo blönduðum við textíl við því það er það sem við gerum í Farmers Market. Við fórum á markaðinn og fundum efni sem er einkennandi í klæðnaði íbúa Síerra Leóne. Við notuðum það í smáatriði sem vitni til þess og fléttuðum það saman við bastið.“

Hún segir enga körfu eins. Þær séu handgerðar af mörgum ólíkum einstaklingum og þótt svo að hönnunin sé eins þá sé hver karfa einstök.

Hvernig á maður að nota þessar körfur?

„Ég hugsa þetta alltaf svona dálítið í sambandi við okkur. Maður gæti sett teppi í hana og farið í pikknikk eða sett sunddótið í hana á sumrin og farið í Nauthólsvík. Alveg kjörið á góðum sumardegi í Nauthólsvík,“ segir Bergþóra en að einnig sé tilvalið að nota hana fyrir prjónadót eða annað hannyrðadót.

Hún segir þetta fyrsta verkefnið en fleiri séu í þróun.

„Það var ótrúlega gaman að kynnast fólkinu þarna. Þetta er mjög fátækt ríki en allir svo glaðir að taka þátt og viljugir.“

„Maður getur ekki annað en orðið fyrir áhrifum af lífinu þarna. Það er eitthvað svo brjálað.“

Alls 56 með beina atvinnu af framleiðslunni

Regína Bjarnadóttir, framkvæmdastjóri Aurora Foundation segir það ótrúlega dýrmætt að ná að tengja saman íslenska hönnuði við handverksfólk í Síerra Leóne. Í ár hafi 56 haft beina atvinnu af framleiðslu vara undir merkjum Sweet Salone, árið 2019 hafi það verið 31.

„Við erum að vaxa jafnt og þétt. En framleiðslan hefur margfaldast úr 362 vörum árið 2019 í tæpar 19.000 vörur í ár. Við höfum verið að tengja íslenska hönnuði og handverksfólk í Síerra Leóne frá 2017. Okkar megin markmið er að veita handverksfólkinu sem við vinnum með tækifæri til mannsæmandi lífs en einnig varðveita þá sterku handverkshefð sem er til staðar í landinu. Útkoman er handunnin, sjálfbær hönnun sem allir þátttakendur geta verið stoltir af.“

Hún segir að þau hafi unnið með fjölmörgum íslenskum hönnuðum í gegnum árin.

„Það sem fólk sér mest núna til sölu á Íslandi höfum við unnið með hönnunarteyminu Hugdettu. Þau hafa hannað mikið af vörum úr keramik og basti, og einnig höfum við látið framleiða púða eftir þeirra hönnun. Fyrst vorum við að vinna með endurunna eða framunna bómull en núna erum við farin að nota einnig bómull sem er bæði ræktuð og lituð á hefðbundinn og náttúrulega hátt í landinu,“ segir Regína.

Einnig hefur sjóðurinn verið í samstarfi við Barnaheill á Íslandi en handverksfólkið hefur unnið bæði lyklakippur og armbönd sem hafa verið til sölu í fjáröflun fyrir samtökin síðustu ár.

Hvernig er handverksfólkið valið?

„Verkefnið hófst á því að ég fór á stúfana til að sjá hvaða handverk væri verið að vinna í Síerra Leóne og kynntist þannig körfugerðarfólki, keramikerum, fatahönnuðum, textílvefurum og fjölmörgu öðru handverksfólki. Við hjá Aurora höfum svo leitt saman alþjóðlega hönnuði og þetta fólk og þau sem hafa haft áhuga hafa orðið hluti af þessu samstarfsverkefni sem ber heitið Sweet Salone. Margt af því sem við höfum prófað hefur í raun ekki náð miklu flugi,“ segir Regína og að aðallega starfi þau núna með þremur hópum.

„Við vinnum með einu þorpi sem heitir Brama Town. Þar eru um 30 körfugerðarmenn sem eru að framleiða körfur og lampaskerma fyrir okkur. Þetta eru allt bændur að upplagi og hafa verið að vefa með fram ræktunarstörfum og selt við götuna í bæinn. Tekjurnar voru ákaflega litlar. Eftir að við hófum þetta verkefni hefur þetta hins vegar orðið ein helsta tekjulind vefaranna og er farið að trekkja að marga aðra og eru fullt af nýjum vefurum í þjálfun.“

Hún segir keramikverkstæðið í öðru þorpi og þar sé sagan frábrugðin þeirri í Brama Town.

„Ég fann þarþrjá keramikera sem ráku lítið verkstæði, en höfðu litla sem enga getu til að reka verkstæðið. Við ákváðum að styðja við þau til að byggja upp verkstæðið ásamt því að setja af stað keramikskóla til þess að geta veitt fleirum störf í þessum geira. Núna eru tíu starfsmenn á verkstæðinu og nýr skólahópur fór af stað í haust þar sem eftirspurnin er mikil eftir handgerðu keramiki,“ segir Regína og að setrið sé í eigu félagasamtaka í Síerra Leóne og það sé rekið af starfsmönnunum sjálfum.

„Þriðji hópurinn sem við vinnum er svo hópur fólks sem rekur helsta handverksmarkaðinn í Freetown og hafa þau einkum unnið í að framleiða vörurnar fyrir Barnaheill sem og vefnaðarvöruna. Þar fórum við einnig þá leið að bjóða öllum að taka þátt sem hafa áhuga.“

Launin margföld fyrri árslaun

Spurð hvernig handverksfólkið fær greitt segir Regína að þau fái greitt fyrir allar vörur sem þau framleiði. Sama hvort það séu prótótýpur eða vara sem fer í sölu.

„Við styðjum þau einnig með fjármálalæsi, aðstoðum við að setja upp bankareikninga og aðstoðum við að gera áætlanir. Fjármagnið sem þau hafa verið að fá fyrir þessar vörur geta verið margföld fyrri árslaun. Við höfum einnig rekið keramikskólann og greitt fyrir reksturinn af honum. Vörurnar sem handverksfólkið framleiðir eru verðlagðar af þeim sjálfum og við leggjum síðan álag ofan á það. Þannig fá þau mun hærra verð fyrir hverja vöru sem við kaupum af þeim heldur en þau myndu fá á heimamarkaðnum.“

Handverð virðingaverð atvinna

Regína segir Sweet Salone verkefnið hafa haft mikil og fjölbreytt áhrif í Síerra Leóne. Það sé þrennt sem henni hefur fundist skipta mestu máli.

„Í fyrsta lagi þá skiptir það máli með því að skapa atvinnu fyrir fólk sem annars væri fast í sjálfsþurftarbúskap og með mjög takmarkaðan aðgang að tekjum. Þrátt fyrir að það séu einungis 56 sem í dag fá beinar tekjur af þessu verkefni þá eru margfeldisáhrifin mikil þar sem þau styðja öll við stórfjölskylduna og eru með mjög mörg börn á framfæri. Ég hef sjálf séð með eigin augum hvað tekjurnar hafa gerbreytt lífi fjölda fólks, til dæmis með lengri og betri skólagöngu barna og betri húsakosti handverksfólksins.“

Í öðru lagi séu áhrifin einnig umtalsverð vegna þess að verkefnið hafi sýnt fjölda fólks að hönnun og handverk er virðingarverð atvinna.

„Við erum sem sagt að leitast við að skapa ákveðna menningu í kringum listir, handverk og hönnun sem vonandi smitast svo víða út í samfélagið. Þegar fólk heyrir um gáma sem eru sendir til Evrópu með handverksvöru á það ekki til orð, en er að rifna úr stolti.“

Í þriðja lagi eru þau með því að tengja saman handverksfólkið við íslenska hönnuði að viðhalda hefðum og hæfni í landinu.

„Til dæmis er allur bómull litaður með aldagömlum aðferðum og einungis úr náttúrulegum efnum. Þegar við hófum þá vegferð að vinna með bómul voru einungis mjög aldraðar konur sem kunna að lita bómul. En nú hafa þær verið að þjálfa yngra fólk því í dag sjá þau tækifæri í því þar sem þau eru að fá vel greitt fyrir þá vinnu. Sama gildir svo með keramikið. Það er mikill náttúrulegur leir í jörðinni í Síerra Leóne og aldagömul hefð að gera einfalda keramikpotta. En færri og færri sem kunna að meðhöndla leirinn. En nú höfum við verið að keyra skóla þar sem þetta er kennt og einnig að framleiða hágæða vörur eins og þær sem við erum að selja í Evrópu.“